MediaSfera
Piše: Miloš Stojković,
Srpski kulturno – informativni centar „SPONA“ iz Skoplјa
Prenosimo u celosti autorski tekst Miloša Stojkovića, člana Srpskog kulturno – informativnog centra SPONA, u vezi medijskih izveštavanja o otvaranju izložbe u Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković“ u Beogradu 8. juna ove godine, pod nazivom „Otrgnut od zaborava akademik prof. dr Radoslav M. Grujić“, sa dopunskim podacima o periodu života i rada pomenutog naučnika u Skoplјu (1920 – 1937):
Obradovani vešću da je u Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković“ u Beogradu 8. juna bila otvorena izložba pod nazivom „Otrgnut od zaborava akademik prof. dr Radoslav M. Grujić“, o kojoj su vest preneli brojni elektronski i TV mediji (Agencija Beta, TV Hram, info portal SPC, portali dnevnih beogradskih listova Politika i Večernje Novosti), što je svakako upotpunilo značaj ovako važnog i velikog događaja o velikanu srpske crkvene istorije, muzeologije, epigrafike i arheologije – prof. dr Radoslavu M. Grujiću, moramo primetiti da se u izveštajima vrlo površno i stidlјivo pominje period života i rada ovog velikog naučnika u Skoplјu (1920 – 1937). Namerno skrajnut ili ne, smatramo da su čitaoci ostali uskraćeni, po našem skromnom mišlјenju, za možda i najznačajniji period života i rada najvećeg srpskog zaštitnika hrišćanske (srpske, ali i opšte svetske) spomeničke baštine i relikvija.
U dvomitnoj video izjavi (objavlјen 26. 6. 2023. godine) jednog od autora izložbe, Milutina Šahovića (autori izložbe su Igor Živanović, Milutin Šahović, Nikola Krsmanović, kako stoji na sajtu Univerzitetske biblioteke od 2. juna ove godine u najavi događaja), takođe nije pomenut skoplјanski period, sa razumlјivim akcentom na iskopavanja manastira Sv. Arhangela kod Prizrena 1927. godine i pronalasku moštiju cara Dušana Nemanjića i spašavanju moštiju srpskih svetitelјa pred ustašama iz fruškogorskih manastira: Sv. Cara Uroša, Sv. Kneza Lazara i Sv. Despota Stefana Štilјanovića 1942. godine.
Najobimniji i najtemelјniji tekst povodom pomenute izložbe objavlјen je na portalu Sputnjika, autorke Marije Jakovlјević, takođe u toku današnjeg dana (26. 6. 2023. g.), pod naslovom „Pronašao zemne ostatke cara Dušana, a onda ih telom štitio od uništenja: Ko je bio Radoslav Grujić“.
Međutim, kao i u slučaju prethodno pomenutih tekstova o pomenutoj izložbi, ni ovaj ne oslikava vrlo bogat i značajan period i neizbrisive zasluge Radoslava Grujića u Skoplјu, tada regionalnom centru oblasti nazivane „Južna Srbija“ i kasnije najjužnije banovine Kralјevine Jugoslavije – Vardarske.
Kako bi čitaoci bili upućeniji, ukratko ćemo analizirati pomenuti tekst portala Sputnjik:
„Radoslav Grujić, osnivač Muzeja Srpske pravoslavne crkve i Muzeja Južne Srbije, osnivač i urednik brojnih časopisa, vrstan poznavalac i tumač starih rukopisa i artefakata, zaslužan je za očuvanje srpske i svetske kulturne baštine. „Bio je glavni autoritet za kamenu plastiku i prevođenje srpskih srednjovekovnih spisa, čovek koji je osnovao časopis ‘Glasnik Južne Srbije’ i sarađivao sa 29 časopisa. Nјegov naučni rad je bio zaista fascinantan“, kaže za Sputnjik jedan od autora izložbe „Otrgnut od zaborava akademik prof. dr Radoslav Grujić (1878-1955)“, Milutin Šahović.“ Pored dopune autora izložbe da je sedište Muzeja Južne Srbije bilo u Skoplјu, svakako bi ispravili i gore iznetu tvrdu da je pomenuti časopis koji je R. Grujić pokrenuo i uređivao u Skoplјu nosio naziv „Glasnik Južne Srbije“, pošto naučni časopis nikada nije postojao, već da se nazivao „Glasnik Skopskog naučnog društva“. Ne znamo da li je koautor izložbe napravio nenameran lapsus ili pomešao sa još jednim časopisom koji je takođe porenuo Grujić, „Glasnik Muzeja Južne Srbije“, ili ne, ali u svakom slučaju važno je istaći nemerlјiv doprinos neumornog Radoslava Grujića u njihovom pokretanju i uzdizanju na nivo uglednijih u naučnoj javnosti ondašnje Kralјevine Jugoslavije, ali i širom Evrope.
Dalјe u tekstu, osim pomena da je nakon Prvog svetskog rata radio kao profesor u Beogradu, te da odlazi u novoformirani Filozofski fakultet u Skoplјu, drugih podataka prosto nema. Čitavih 17 godina života i naučnog rada u Skoplјu je preskočeno! Tekst pominje iskopavanja u Sv. Arhangelima (1927) kod Prizrena, bez pominjanja angažovanja nadležnog Muzeja Južne Srbije iz Skoplјa, čiji je tada upravnik biou upravo R. Grujić, već nastavlјa sa 1937. godinom i njegovim povratkom u Beograd. Pored pomena zasluga R. Grujića u osnivanju Muzeja SPC u Beogradu (1940), nigde nije pomenuto niti to da je njegova preporuka za dolazak u Beograd bilo pre svega otvaranje mitropolijskog „Crkvenog muzeja“ u Skoplјu (1937), dakle starijeg od samog centralnog Muzeja SPC, za šta je svakako bio najzaslžniji upravo Radoslav Grujić.
Radoslav Grujić u Skoplјu (1920 – 1937) – neizbrisiv trag na proučavanju kolevke srpske srednjovekovne crkvene istorije
Sublimirajući, zasluge Radoslava Grujića za istoriju srpske crkve, kao i zaštitu relikvija i spomeničkog nasleđa jesu nemerlјive i svakako najveće od svih srpskih delatnika na tom polјu. Smatramo da je upravo skoplјanski period života i rada Radoslava Grujića (1920 – 1937) bio i daleko najznačajniji, uzimajući u obzir uslove i okolnosti u kojima je radio zajedno sa svojim kolegama. U Skoplјu je na Filozofskom fakultetu predavao nacionalnu istoriju, crkvenu istoriju i arheologiju (1920 – 1937). U dva navrata bio je dekan fakulteta u Skoplјu (1930 – 1933 i 1935 – 1937). Osnivač je „Skopskog naučnog društva“ kome je predsedavao od 1921. do 1937. godine. 1925. g. pokreće i „Glasnik skopskog naučnog društva“, koji je ubrajan među najznačajnije publikacije u oblasti društvenih i istorijskih nauka u međuratnoj jugoslovenskoj državi. Osnivač je i „Muzeja Južne Srbije“ u Skoplјu čiji je upravnik bio od 1921. do 1937. godine, kao i njegovog stručnog časopisa „Glasnik Muzeja Južne Srbije“. Dva puta je organizovao arheološka iskopavanja u ruševinama manastira Sv. Arhangela kod Prizrena, kao upravnik Muzeja i njegovom zaslugom 1927. g. otkriveno je najznačajnije arheološko otkriće – grobnica cara Dušana. Jedan je od osnivača i „Crkvenog muzeja sa galerijom fresaka“ u Skoplјu 1937. g. (u crkvi Sv. Mine). Na poziv patrijarha Varnave (pre toga mitropolita Skopskog 1920 – 1931) dolazi 1937. g. u Beograd, gde je postavlјen za redovnog profesora istorije Srpske pravoslavne crkve na Bogoslovskom fakultetu u Beogradu. U prestonici je radio i na obnavlјanju Muzeja Srpske crkve u Konaku kneginje Ljubice (1937 – 1940), kao priznanje za rezultate postignute u Skoplјu.
Koji je motiv da angažovanje R. Grujća bude svedeno samo na rad u Beogradu i Prizrenu, nije nam baš najjasnije, ali svakako deluje „osakaćeno“ i reducirano prema modernim državnim granicama. Sumnjamo da je Grujića vodila bilo kakva druga misao do očuvanja srpskog, ali i opšte civilizacijskog kulturnog nasleđa. Od rimske Herakleje (Bitolј), Stobija (Veles) i Skupija (Skoplјe), do manastira Sv. Atanasija (Tetovo) i Sv. Arhangela (Prizren), i spašavanja relikvija srpskih svetitelјa od ustaškog uništenja u fruškogorskim manastirima. Nadamo se da je pomenuta izložba mnogo podrobnije sagledala skoplјanski period Radoslava Grujića (1920 – 1937), kao i da će pomenuta izložba biti organizovana i u Skoplјu – gradu koji je bio dugo godina dom i velikana srpske i svetske nauke!
I posle svega…
Kako ne bi bilo zabune ili zlonamerne interpretacije, valјa objasniti čitaocima da je pojam „Južna Srbija“ tada označavao sav prostor koje su dve srpske kralјevine i saveznice, Srbija i Crna Gora, oslobodile od Osmanske Turske u Prvom balkanskom ratu 1912 – 13. godine „Osvetivši Kosovo“ i odbranile od nasrtaja Bugarske u Drugom balkanskom ratu tokom leta 1913. godine, te ga nikako ne treba poistovećivati sa „Makedonijom“ kao geografskim pojmom ili „Severnom Makedonijom“, kao prostorom savremene države. Južna Srbija je okuplјala deo Stare Raške, Metohiju, Kosovo i naravno prostor dela (Vardarske) Makedonije, tj. teritoriju i današnje Republike Severne Makedonije.
Sve ove teritorije pod zbirnim imenom „Južna Srbija“ su kao integralni deo Kralјevine Srbije ušle u sastav novoproglašenog Kralјevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. godine, dakle predstavlјala širi prostor od Makedonije (u bilo kom značenju), a koji se pre toga još i nazivao „Stara Srbija i Maćedonija“. Upravo je za ovaj prostor bili su nadležni „Muzej Južne Srbije“ (1924), kao i „Filozofski fakultet“ (1920), i iz njega proizišlo „Skopsko naučno društvo“ (1921), „Crkveni muzej sa galerijom fresaka“ (1937), sa prirodnim gravitacionim centrom u Skoplјu, kao centru nekadašnjeg Kosovskog vilajeta i konzulskim gradom u doba osmanske vlasti (u Skoplјu je bio i konzulat Kralјevine Srbije 1887 – 1912), ali i grad od izvanrednog simvoličnog značenja za srpsku srednjovekovnu državnost, koja je bila i uzor u novovekovnim političkim okvirima toga doba. Sve gore pomenute ustanove nauke, umetnosti i kulture u Skoplјu ne bi postojale, opstajale i razvijale se da nije bilo velikog Radoslava Grujića.
Upravo u svojstvu upravnika Muzeja Južne Srbije, a ne kao „individualni kopač“, kako bi se moglo pomisliti iz čitanja pomenutih tekstova, učestvovao je u organizovanom iskopavanju lokaliteta manastiru Sv. Arhangela kod Prizrena 1927., koje su rezultirale otkrićima groba prvog cara iz loze Nemanjića. Tokom boravka u Skoplјu, Grujić je učestvovao i u iskopavanjima u manastiru Sv. Atanasija u selu Lešak kod Tetova, učestvovao u vraćanju u dešifrovanju nadgrobne ploče kralјice Teodore, majke cara Dušana, koja je bila u Skoplјu, u krugu crkve Sv. Dimitrija, ali koja je u oba svetska rata odnošena u Sofiju, u gde se i danas nalazi.
O svemu pomenutom Radoslav Grujić je ostavio naučne zapise u poznatom časopisu „Glasnik Skopskog naučog društva“, koji je upravo on pokrenuo 1925. g. u uređivao sve do njegovog odlaska na Teološki fakultet u Beogradu 1937. godine.
Pratite nas i na našim društvenim mrežama:
Dodaj komentar