MediaSfera
Danas je u SPONA – Srpski kulturno informativni centar, stigao dopis Komisije Republike Severne Makedonije za zaštitu i sprečavanje diskriminacije kojim se daje rok od 15 dana za izjašnjenje po pritužbi udruženja koje okuplja pripadnike bugarske nacionalne manjine u Severnoj Makedoniji, pod nazivom ,,Delo“, zbog navodne diskriminacije počinjene tako što je na FB i internet stranici Srpskog kulturno-informativnog centra ,,Spona“ u Skoplju 29. maja objavljen tekst posvećen Srbima stradalim usled posledica ratnih zločina koje su nad njima u Surdulici i okolini, u periodu između 1915. i 1918. godine, sprovele okupacione oružane snage Bugarske.
-Ovaj sramotan, anticivilizacijski i antiistorijski postupak je za svaku osudu pošto se pod izgovorom zaštite od tobožnje diskriminacije po etničkoj osnovi otvoreno i brutalno negiraju istorijske činjenice. Iako ovaj čin predstavlja akt grupice neodgovornih pojedinaca on, nažalost, može da naruši srpsko-bugarsko-makedonske odnose koji su u fazi ubrzanog razvoja. Spreman sam da, u svojstvu istoričara, dam doprinos našim sunarodnicima okupljenim oko ,,Spone“ kako bi na celovit i objektivan način sačinili jasno i odlučno izjašnjenje na ovu sramnu pritužbu, piše istoričar Dejan Ristić, direktor Muzeja žrtava genocida.
Prenosimo ,,sporan“ tekst sa FB stranice ,,Spone“ u želji da i “na taj način doprinesemo očuvanju dostojanstveno sećanje na naše sunarodnike – nedužne žrtve bugarskih zločina počinjenih nad njima u Surdulici i okolini tokom Prvog svetskog rata”:
Sveti Surdulički mučenici
Konačno oslobođenje od turske vlasti Stare Srbije bilo je 1912.god.Do tada je srpska vojska ove prostore oslobađala u više navrata, ali ih je i gubila raznim mirovnim ugovorima.Berlinski kongres odsekao je deo srpske teritorije i srpskog naroda i dao ga Turskoj. Turska odmazda je bila krvava i srpska stradanja nezapamćena.Konačno oslobođenje 1912.god.nije značilo kraj nevoljama jer su novi ratovi, Balkanski i Veliki rat, na ove prostore doveli bugarsku okupatorsku vojsku.
Nema sela koje ne pamti bugarske zločine, i nema sela koje nije dalo nekoliko desetina života; nasilna bugarizacija, uvođenje bugarskog jezika, promena prezimena, paralelna Crkva, tzv. Egzarhija. Pošto ova nastojanja bugarskih vlasti nisu dala željenog rezultata, Bugari su u Prvom svetskom ratu iskoristili priliku i pod pokroviteljstvom Austrougarske i Nemačke, na okupiranom području Srbije pokušali da dovrše započeto, i da fizički likvidiraju nosioce srpske nacionalne svesti, pre svega sveštenstvo, učitelje, oficire, trgovce, ugledne domaćine.
Surdulički Mučenici
Posebno poglavlje u ovim zločinima čini Surdulica, koja je u vreme posle povlačenja srpske vojske preko Albanije nazvana „srpska kasapnica“. U Surdulici je zasedao bugarski ratni sud.Žrtve su ubijane u početku streljanjem, ali se ubrzo pribeglo tišim metodama – noževi, motke, kamenje.Većina pronađenih posmrtnih ostataka ima rupu u lobanji, od udarca tupim predmetom u glavu.Ako bi neko u rovu, koji su sami kopali, pokazivao znake života, dotukli bi ga kamenjem.
Pobijeno stanovništvo nije bilo samo iz Surdulice i Masuričkog sreza, već iz svih delova Kraljevine Srbije, prvenstveno iz vranjskog, pirotskog, topličkog i niškog okruga, sa Kosova i iz Vardarske Srbije. Preko 100.000 Srba internirano je odatle u Bugarsku na prinudni rad ili u logore. Vojni sud u Surdulici, na osnovu spiskova interniranih iz njihovih mesta, odlučivao je ko će biti ubijen, a ko interniran.Ubistva su obavljana noću.
Tokom 1916.godine, za izvršioce se u Surdulicu dovodi redovna vojska, koja negoduje, jer se veliki broj bugarskih vojnika psihički razboleo ili dezertirao zbog strahota i težine zločina koja su izvršavali ili im prisustvovali.Da bi zaustavila negodovanje, bugarska vlada dovodi bugarske komitske čete, koje su zločine izvršavale do kraja rata.Ubistva su najčešće vršena hladnim oružjem, da se ne troši bojevna municija i da se ne čuju plotuni.Zbog masovnih ubistava, javio se problem kuda sa leševima, pa je odlučeno da se leševi bacaju u dubodoline, a ovaj posao su izvršavali lokalni Cigani, dok se kasnije nije pribeglo kopanju rovova. Tako su nakon Prvog svetskog rata zvanično otkrivene najveće masovne grobnice: Duboka dolina, Kalifer, Zankova livada, Vlaški dol, Radičeva njiva, Dubrava, Romanovačka reka, Jelašnica, Korbevačka reka, korito Vrle reke od Surdulice do Toplog dola. Istorijska istraživanja govore da je broj ubijenih u Surdulici 5-7.000 ljudi, od kojih je 88 sveštenika čija su imena poznata.
Izveštaj dr Rudolfa Arčibalda Rajsa
Doktor Rudolf Arčibald Rajs (1875-1929), švajcarski građanin, doktor prirodnih nauka, šef laboratorije na Lozanskom univerzitetu je od oktobra 1918.godine utvrđivao zločine i iskopavao posmrtne ostatke srpskih žrtava koje su ubijane tokom austrijske, nemačke i bugarske okupacije.
Dokument br. 32
Tako iz moje lične ankete, i uz pomoć dokumenata iz bugarskih arhiva, proizilazi sledeće:
Bugari su u Surdulici ubili mnogo ljudi. Svedoci procenjuju, da je ubijeno 2.000-3.000 ljudi. Svedoci nisu mogli da ih prebroje, bilo ih je suviše
Žrtve su radi ubijanja u Surdulicu dovođene iz svih krajeva
Ubijanja su vršena na području: Vrla Reka, Dubrava, Stojkova šuma, Dubika dolina, Kalifer, Vlaški Dol
Sve žrtve nisu bile mrtve kada su ih zakopali. One koji su pokazivali znakove života dotukli su kamenjem u svakoj raki
Ubistvima su na licu mesta prisustvovali i rukovodili: Stojan Jurukov, Nestor Simeunov, narednik Vitanov i bolničar Pejov, svi iz 42. Puka
U Surdulici su ubijani i teško oboleli ljudi
Iz same Surdulice je bilo internirano 70 ljudi
200 mladih ljudi iz okoline su regrutovani u bugarsku vojsku i poslati na prinudni rad
Sve su rekvirirali, ništa nisu plaćali
Bugarski činovnici i vojna lica bogatili su se pljačkom srpskog stanovništva
Srpske knjige su uništavane
Srpska crkva je pretvorena u raskolničku
Bugari su uništili privatnu imovinu
Stanovnici su morali besplatno agratovati za neprijatelja.
Beograd, 7/20.12.1918.g.
R.A.Rajs“
Izveštaj američkog novinara Vilijama Drajtona
– Ispitano ono stanovništvo, koje nije internirano, 15 svedočenja u Surdulici
– Iz Leskovca su doterali 86 sveštenika i civila i pobili ih u grupama od 10 do 20…
– … Na drugom mestu našli smo ostatke jednog popa, oficira, vojnika i jednog deteta, čiji je leš potpuno očuvan. Fotografisali smo leševe…
– Tog dana smo iskopali ostatke 37 Srba…
Izveštaj surduličke opštine o bugarskim zločinima
Dokument br.115, opštine surduličke br.90, 28.10.1918.godine, Surdulica.
– Ubistva u Surdulici počela su 25.novembra 1915. i trajala su sve do kraja rata 1918. god.
– Uveliko su vršene krađe, pljačke i iznuđivanja svake vrste, stalno su se čuli krici.Sela su postala plen bugarske vojske, a zlostavljano stanovništvo trpano je u zatvor, a zatim osuđeno na smrt.Zatim je doboš, pozivao stanovništvo Surdulice, da se okupi na gradskom trgu i da se veseli sa bugarskim vojnicima.Naročito su insistirali, da se u kolo uključe, žene u crnini.One su pod prisilom, igrale plačući, a s njima su plakali i ostali žitelji Surdulice. To je bio najbolniji čin bugarske okupacije.
– Okupacione vlasti su razrezivale namet svakom selu od 1.000 do 2.000 dinara, ako seljaci nisu bili u stanju da ih plate zapalili bi selo.
Osim zvaničnih komisijskih izveštaja, koji su nastali nakon Prvog svetskog rata, o zločinima u Surdulici, ostala su mnogobrojna svedočenja, preživelih žrtava ili svedoka posmatrača. Sistematizovana je građa o zločinima i zločincima, nalazi se između ostalih knjiga i u knjizi dr Jovana Hadži Vasiljevića „Bugarska zverstva u Vranju i okolini (1915-1918)“, objavljenoj u Novom Sadu 1922.god. Osim iscrpnih podataka o žrtvama stoji i sledeće:
„… Prva veća grupa, koja je stražarno dovedena i pobivena u okolini Surdulice, bila su 43 mladića.To je bilo 14.10.1915.godine, a bili su to srpski vojnici, koji nisu stigli da se pridruže srpskoj vojsci u povlačenju.Odveli su ih Bugari u mesto Kalifer nad Surdulicom i tamo ih, još u prvom mraku, pobili iz pušaka.
… Druga grupa koja je masovno pobijena je bila grupa prote Steve Komnenovića iz Leskovca. To je bilo 18.11.1915.godine.
… Decembra 7.doterano je u Surdulicu 86 građana iz Leskovca, raznog poziva i raznog doba. Svi su pobiveni ili uz put ili u Surdulici.
… Bugari su na Svetog Savu 1917.godine sazvali surduličke građane u školsku zgradu i iznudili im potpise da su Bugari…“
Tačan broj ubijenih Srba u Surdulici do današnjeg dana nije poznat. Dr Milivoje Petrović, pripremajući arhivsku građu za svoju poznatu knjigu „Toplički ustanak“, učinio je više pokušaja da dođe do arhivske građe bugarske vojske iz Prvog svetskog rata, ali bezuspešno. Tačna cifra zverski pobijenih Srba u Surdulici od Bugara nalazi se u rasponu od 3.000 do 30.000 muškaraca, žena i dece.Samo broj sveštenika koji su tu ubijeni i čija su imena poznata je 88.O zločinima u Surdulici piše i Antonije Đurić.
O zločinima u Surdulici nisu pisali i izveštavali samo istoričari, publicisti, komisije ili svedoci, već i književnici kao što su Bora Stanković i drugi.
Probojem Solunskog fronta, Bugarska je prisiljena na kapitulaciju 29.septembra 1918. godine. Prvi svetski rat je završen, nestalo je okupacionog režima, a Srudulica je ostala sa težinom strašnih zločina.Tek tada je, na svetlost dana izašla strašna istina koliko čovek čoveku, stvarno može biti zver i ne značiti ništa.
…
Posle rata identifikovano je oko stotinu žrtava, čije su mošti u desetinama sanduka pohranjene u Spomen-kosturnici sagrađenoj u sklopu škole koja je u to vreme sagrađena sa ciljem obrazovanja ratne siročadi.Pitanje zašto je na severnoj strani škole sagrađena kapela ima odgovor u tome što se ispod uzvišenja na kome je škola nalazio sabirni logor za Srbe internirane u Bugarsku od 1915-1918.godine. Prilikom otkopavanja leševa, u odelu ubijenog čije telo nije identifikovano, pronađeno je 170 „napoleona“ u zlatu. Taj novac je bio prvi prilog za podizanje kapele.Posle njene izgradnje i osvećenja, kojem su prisustvovali kralj Aleksandar Karađorđević i kraljica Marija, Patrijarh srpski Dimitrije, mnogobrojni Episkopi i Ministri, svakog 28.juna pomen žrtvama je obeležavan Svetom Liturgijom u kapeli, ali i u gradu. To je trajalo do 1941.godine, kada je Surdulica u Drugom svetskom ratu potpala pod bugarsku vlast.
Surdulica je okupirana 22.aprila 1941.g. od strane Bugara. Krajem aprila 1941.g. u sumrak jedna četa bugarskih vojnika zaplenila je od seljaka volove i zaprežna kola. Kosti iz drvenih sanduka iz kosturnice prebacili su u vreće, pokrili, i tako na zaprežnim kolima odvezli na Staro surduličko groblje i zakopali blizu šume, tako da niko od meštana nije znao gde se tačno nalaze.Drveni sanduci te noći su spaljeni, a izjutra tajno, surdulički sveštenici i nekolicina žitelja pokupili su kosti, koje su uz put ispadale iz zaprežnih kola, i sahranili ih pored porte crkve Svetog Pantelejmona. Februara 1943. godine Spomen-kosturnica je sravnjena sa zemljom.
Na inicijativu Tomislava Radojičića, profesora niškog Građevinskog fakulteta i Predsednika Udruženja „Stara Surdulica“, krenulo se krajem 2003.godine sa obnovom kapele, da bi konačno bila završena 2006. godine. Početkom 2009. godine, pri izradi jedne porodične grobnice na starom surduličkom groblju, naišlo se na kosti Surduličkih Mučenika. Do kraja iste godine sve kosti su očišćene i pohranjene u 18 sanduka napravljenih po projektu Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Niša, i 29. maja 2010. godine konačno molitveno i svečano prenete iz crkve u Surdulici u kriptu obnovljene Spomen-kosturnice.
O svemu napred navedenom izjasnio se i Crkvenoopštinski upravni odbor Crkvene opštine Surdulica, na svojoj sednici održanoj 10.januara 2015. godine, razmotrivši istorijske okolnosti i činjenice o stradanju srpskog naroda na ovim prostorima, a uzevši u obzir i potrebe vernih surduličkog kraja, kao i pojedine događaje koji ukazuju da među stradalnicima ima i svetih, i pismo iz parohije Svetog Dimitrija iz Atine, u kojem se za potrebe vernih traže mošti Surduličkih Mučenika.
Sveti Surdulički mučenici upisani su u Diptih Svetih naše pomesne crkve na redovnom saborskom zasedanju 2017.godine i određen im je 29. maj (n.k.) za datum praznovanja, pošto su na taj dan, 2010. godine, njihove svete mošti pohranjene u kriptu obnovljene Spomen-kosturnice u Surdulici.7
Mošti Svetih Surduličkih mučenika nalaze se osim u Spomen – kosturnici i sabornoj crkvi u Surdulici, i u mnogim hramovima eparhije vranjske i drugih eparhija naše crkve.Neki delovi moštiju su netljeni, sa sačuvanim delovima kože na lobanji, drugi su mirotočivi i blagouhani.Dana 27.decembra 2017. godine, blagodaću Svetog Duha u vojnoj kapeli Svetog Atanasija Velikog u Vranju blagouhanim mirisom projavile su Božansku silu mošti Svetih surduličkih mučenika. Ova vest je potvrđena i objavljena na zvaničnom sajtu SPC.Dve godine kasnije, promirotočile su mošti Surduličkih mučenika koje se čuvaju u kapeli pri rodnoj kući Svetog Ave Justina u Vranju. U manastiru Svetog Prohora Pčinjskog čuvaju se svedočanstva molitvene pomoći od moštiju Svetih Surduličkih mučenika, čiji se deo nalazi u toj svetinji.
Sveti Surdulički sveštenomučenici i mučenici, molite Boga za nas!
Pratite nas i na našim društvenim mrežama:
Dodaj komentar