MediaSfera
Piše: Smiljana Popov
Foto: Smiljana Popov, Hungarian Tourism Agency
Prva asocijacija većine nas na Debrecin su čuvene kobasice – “debrecine”. Tu se moje znanje o tom turistički nepravedno skrajnutom, nedovoljno poznatom gradu i završavalo.
A onda me je Turistička organizacija Mađarske sa turističkim radnicima i novinarima iz 10 zemalja Evrope i Izraela povela na studijsko putovanje “ISTRAŽI MAĐARSKU”, na kom smo zajedno otkrivali manje poznate turističke bisere Mađarske. Ovog puta krenuli smo na istok, deo Mađarske koji sam najmanje poznavala, a čini mi se i prosečan srpski turista, kom su mađarski favoriti i dalje: Budimpešta, Sent Andreja, Segedin i par banja najbližih Srbiji. A toliko je čarobnih, autentičnih, fotogeničnih, osobenih mađarskih gradova za koje nismo čuli, a kamoli posetili.
Debrecin je npr, malo je poznato, arhitektonski lepotan, monumentalan i elegantan, a moderan, drugi najveći grad u Mađarskoj posle Budimpešte, jedan od najznačajnijih kulturnih centara i najveći mađarski grad u 18. veku.
Srpski Debrecin
Nama, srpskim turistima, posebno zanimljivo je da je Debrecin i jedan od nekadašnjih srpskih gradova. U 15. veku grad je postao posed Brankovića, kasnije porodice Hunjadi (iz te je porodice bila srpska kneginja Julija, supruga kneza Mihaila Obrenovića). I pre velike seobe, Srbi su u Debrecinu bili starosedeoci. Austrijski car Leopold I je 1690. godine dao privilegije Srbima i Grcima starosedeocima grada. Bila je to potvrda prava datih tamošnjim Srbima trgovcima od 1. jula 1667. godine.
“Kalvinistički Rim”
Istorija Debrecina bila je nešto posebnija i drugačija u odnosu na ostatak Mađarske, i to mu je dalo i osoben duh, ali i izgled. Vekovima je ovo bio važan trgovački centar. U srednjem veku Debrecin je bio naširoko poznat po stočnim sajmovima i konjima, te je postao jedan od najbogatijih i najuticajnijih mađarskih gradova. Od 16 -19. veka u glavnoj ulici Piac, tj. Pijačnoj ulici održavali su se čuveni debrecinski vašari. Istovremeno, bio je pozornica ključnih istorijskih događaja.
U 16. veku Debrecin osvojiše Turci, kao i sve pred sobom, te je zbog svog geografskog položaja (smešten je na samom istoku Mađarske, tik uz rumunsku granicu) dugo bio pogranični grad ka ugarskoj kneževini Erdelju (do kraja 17. veka). Veštom diplomatijom i otvorenošću građani Debrecina sačuvali su svoj grad od uništenja. Ta otvorenost prihvatila je i novu veroispovest — kalvinizam (varijanta protestantizma), te je grad brzo postao poznat kao „kalvinistički Rim“. I danas, od 200.000 stanovnika Debrecina, većina su protestanti, a simbol i zaštitini znak grada je Velika reformatorska crkva.
Koliko je bila važna (ali i sam grad) svedoči i činjenica da je u njoj Lajoš Košut 1848. proglasio nezavisnost Mađarske i podigao revoluciju, koja je krvavo ugušena godinu dana kasnije. U ovoj je crkvi pročitana deklaracija o nezavisnosti od Habsburške monarhije, u njoj je održana i sednica parlamenta. O revolucionarnim istorijskim događajima koji su se odigrali na ovom mestu svedoči spomen izložba Lajoša Košuta, stolica na kojoj je sedeo tom prilikom, a tu je još jedan istorijski ekskluzivitet – primerak prve Biblije štampane na mađarskom jeziku iz Vizsolya.
Dve hiljade ljudi staje pod svod Velike reformatorske crkve, koja baštini i gigantske orgulje sa preko 4.000 cevi. Ovde treba da doživite koncert– mi smo slušali vanvremensku Bahovu “Tokatu i fugu u D molu”, ali i moderne filmske numere Enja Morikonea i “Pirata sa Kariba”. Doživljaj od kog su nekima od nas navrle i suze na oči, koliko je moćno slušati orgulje sa najlepšim zvukom u Mađarskoj (kažu upućeni) na ovako monumentalnom mestu burne istorije i bezvremene lepote.
I još jedna preporuka, obavezno se liftom ili uskim stepenicama popnite do tornja. U potkrovlju možete zaviriti u veliko zvono, gornju konstrukciju kupole i starinski satni mehanizam, a nekoliko stepenika više, izaći ćete na vidikovac koji se ne zaboravlja – puca pogleda na “kalvinistički Rim” na sve četiri strane sveta.
Jedna od najlepših biblioteka na svetu
Debrecin je svojevrsna kolevka obrazovanja. Još 1538. godine otvoren je Reformistički koledž, koji i danas radi i drugi je najstariji univerzitet u Mađarskoj. U njemu je smeštena jedna od najlepših biblioteka na svetu, verovali ili ne. U zbirci od preko 600.000 knjiga, čak 146 su štampane u 15. veku, pa i ranije. Najstariji fragment koji se tu čuva je iz 10. veka.
U okviru Debrecinskog univerziteta studira 30.000 studenata, a pored mađarskih, obrazuje se i oko 6.000 njih iz instranstva. Jasno je što Debrecin odiše živahnim, užurbanim, ali i kosmopolitskim duhom.
“Kapija istoka”
Debrecin je više puta kroz istoriju bio prestonica i središte zemlje. U 18. veku, kada su Budim i Pešta bili dva grada (Budimpešta je ustanovljena tek 1873. ujedinjenjem Budima i Pešte), Debrecin je bio najveći grad Mađarske. U vreme velike nacionalne revolucije za oslobođenje, 1848-1849. bio je glavni grad. „Kapija istoka“, kako su ga nazivali. O njegovoj otvorenosti i kosmpolitizmu svedoči i Velika sinagoga u Pašti ulici iz ranih 1880-ih, te i danas u Debrecinu živi druga najveća jevrejska zajednica u Mađarskoj.
I premda je drugi najveći grad u zemlji, njegova je prednost i šarm što uopšte ne morate da ulazite u gradski prevoz, već svuda možete peške. Toliko je u Debrecinu sve blizu i dobro povezano, da je za uživanje i otkrivanje grada dovoljno samo da šetate podignuta pogleda na božanstvene fasade gradskih zdanja (secesije ili neoklasicizma). Moja topla preporuka. Ili uskočite u tramvaj broj 1 koji i danas plovi istom trasom, kao i daleke 1884, kada je vagone vukla parna lokomotiva.
Čuveni muzeji Debrecina
U Debrecinu se nalazi jedan od najznačajnijih muzeja u zemlji: Muzej Deri, čuven po svojoj “Sali Munkači” sa velikim triptih kompozicijama najznačajnijeg mađarskog slikara Mihalja Munkačija (1844-1900). Munkači je proslavio Mađarsku širom sveta, u svoje vreme je bio popularniji i od Klimta npr, a bio je i omiljeni slikar Ničea i Džojsa. Danas se u Mađarskoj slavi kao nacionalni heroj. U Muzeju Deri kurioziteti su i: soba čuda, kuća samuraja, interaktivna arheološka izložba i prirodnjačka postavka, koja predstavlja gradsku šumu Nađerde.
Park-igralište “Šuma od sto jutara”, nazvano po knjizi Vini Pu, jedan je od voljenijih gradskih prostora, idealan za porodični izlet. Sjajno je dizajniran za decu, a odrasli mogu da se boćaju i igraju džinsovski šah. Atrakcija parka Nađerde je 34 metara visok Vodotoranj, sagrađen 1913. godine, gde smo popili kafu i kuvano vino. U okolini je zid za penjanje. Park je živ i posećen, često se organizuju i večernji koncerti, a obala obližnjeg jezera Bekaš izmišljena je za izležavanje u ležaljkama.
Debrecin je poznat i po drugom najvećem izložbenom prostoru u zemlji. Modem centar moderne i savremene umetnosti prostire se na 3000 kvadratnih metara i ima sjajne postavke.
Grad festivala
Gotovo svake nedelje u Debrecinu se nešto dešava. Najveći je avgustovski Karneval Cveća na glavnom Košut trgu. Traje nedelju dana, u okviru njega se organizuju brojni koncerti. Debrecinski Prolećni Festival ujedinjuje pozorište, umetnost i živu muziku, dok je najveći muzički festival u istočnoj Mađarskoj – Kampus Festival. Svakog jula u decebrinskoj Velikoj šumi na Kampus Festivalu nastupa preko 200 bendova na 40 mesta pod krošnjama širom šume. Početkom jula u Debrecinu se održava i jedan od najpoznatijih horskih festivala na svetu – Bela Bartok Međunarodni Horski Festival. Avgust u Debrecinu rezervisan je za Vinski&Džez Festival, a s jeseni posebno su atraktivni Jesenji Festival pozorišta, umetnosti i žive muzike, kao i Nađerde Pozorišni Festival na otvorenom. Božićni advent u Debrecinu je posebno živopisan, kažu oni koji su ga posećivali, u duhu “kalvinističkog Rima”.
Debrecinski parovi
I razume se, iz Debrecina ne odlazite ako kobasice debrecinske niste probali. Hrskava, sočna “Debrecina” je toliko ukusna, da se služi u parovima. Nama je kao predjelo poslužena u restoranu “IKON” (ovaj restoran je stvarno ikona mađarske gastronomje; kuvar se posle dugo godina rada u Londonu vratio i pravi mađarske delikatese tako, da smo svi dugo pričali o svakom posluženom jelu na ovoj večeri). Elem, “Debrecine” su bile tako vrhunski spremljene, da smo bez predumišljaja poželeli da nam predjelo (p)ostane glavno.
Izleti iz Debrecina – vodeni bizoni, tokajac, najveće kupalište u Evropi
Debrecin je sjajna strateška tačka za istraživanje istočne Mađarske. U blizini je čuvena vinska regija Tokaj, sa najpoznatijem slatkim vinom na svetu, ali i Nacionalni park Hortobađ, najveća panonska stepa u Evropi. U toj živopisnoj pustari, koja je postala i deo svetske baštine UNESCO-a 1999, možete videti i vodene bizone npr, divlje konje i ždralove…
Na 22 kilometra od Debrecina je i najveći kupališni centar u Evropi. U banji i akva parku u Hajdusoboslou, možete probati preko 40 vrsta lekovitih tretmana (kupalište sa tegovima, tretman podvodnim vodenim mlazom i krio-sauna), sa vodom poznatom u celom svetu. Ta voda, temperature 73 stepena, bogata jodom, bromom i natrijum-hloridom, ublažava tegobe kod svih vrsta reumatskih oboljenja, te je ovo treći najposećeniji banjski grad u Mađarskoj (posle Budimpešte i Heviza). Lekovita voda Hajdusobosloa sadrži i bitumen i estrogen, te je višedecenijsko medicinsko i terapeutsko iskustvo pokazalo da je pored reume, preloma, postoperativnih lečenja, dermatoloških, ginekoloških i dr. tegoba, efikasna u lečenju steriliteta.
U Hajdusoboslu je i blato lekovito blato, te i ono ublažava reumu, bolove u zglobovima, a slovi i za jedno od najboljih mađarskih za lečenje karličnih tegoba. I još jedna važna napomena: blagotvorno je za kožu.
Kompleks ima 45 bazena (otvorenih i zatvorenih), svet sauna Akva palate, ekstremne tobogane, banjske bioskope, dečje bazene sa figurama iz bajki ili tematske bazene doživljaja za odrasle, poput tropskih, rimskih, ledenih pećina. Leti je u Hajdusoboslu apsolutni hit tzv. mediteranska obala, najveći izgrađeni bazen u Centralnoj Evropi sa 6. 200 kvadratnih metara kristalno čiste vodene površine. Na peščanim obalama gigantskog bazena sa talasima, ukotvljeni su gusarski brod i svetionik. I pored svih modernih i avanturističkih novotarija, Hajdusoboslo je zadržalo duh i štimung idiličnog banjskog lečilišta sa šetalištem, duž koga su načičkane čarde sa čuvenim mađarskim specijalitetima.
Banjska imeperija Evrope
Gdegod da u Mađarskoj zakopate – imate šanse da naiđete na termalni izvor. Nije to nikakva legenda, ver realna mogućnost (a ko zna koliko ih još pod zemljom čeka da bude otkriveno). Ta je geološka superiornost svrstala Mađarsku u banjsku imperiju Evrope i jednu od najpopularnijih, međunarodno priznatih destinacija medicinskog i zdravstvenog turizma. Termalni izvori ovde su nacionalno blago, jer dokazano je da se mnogi zdravstveni problemi efikasno leče u kvalifikovanim, sertifikovano lekovitim vodama Mađarske.
To su izgleda znali i stari Rimljani, kad su ovde još pre 2.000 godina gradili svoja rimska kupatila, tj. terme. Potom su Osmanlije tu sofisticiranu antičku kulturu i infrastrukturu javnih kupališta u 16. i 17. veku toliko usavršili (145 godina su vladali Mađarskom), da neki delovi turskih hamama i danas rade, što je potpuno fascinantno. Pošto su se oslobodili od Turaka, Mađari hamame nisu rušili, već su ih znalački iskoristili. U 19. i 20. veku uz poštovanje tradicije mnoga turska kupatila su rekonstruisali, ali i izgradili nove banje. To banjanju u Mađarskoj daje poseban štimung i doživljaj.
Banja u dvorcu
Đula, gradić u jugoistočnoj Mađarskoj, sa svojom je tvrđavom pripadao srednjovekovnom graničnom sistemu utvrđenja koji su branili zemlju od Turaka. Još su u to vreme, svedoče spisi, postojala javna kupatila sa hladnom vodom kojima je upravljala crkva. Sa padom pod otomansku vlast, u maloj su Đuli Turci izgradili najmanje 11 hamama (koliko se zna) i uveli potpuno nov nivo kulture banjanja.
A kad su Turci proterani, hamami su ostali. 450 godina nakon što su se Osmanlije u Đuli banjale, Mađari su kraj srednjovekovne tvrđave Đula otvorili posve autentičnu banju Várfürdő (banja Tvrđave). I to u parku dvorca Almaši, na 8,5 hektara, prepunom retkih biljaka i stogodišnjih platana. Grof Almaši, vlasnik dvorca bio je strastveni putnik,pa je sa svakog putovanja donosio po neku retku biljku za svoj vrt. Taj su lep običaj nastavili i njegovi naslednici, pa je u parku dvorca izrasla ogromna botanička bašta, u kojoj je danas čak dvadesetak bazena. To je banja sa 5 zvezdica i Hunguest Hotel Erkel. I to je ne samo jedan od najstarijih termalnih centara u zemlji, već i jedan od najlepših mađarskih gradova.
Simbol Đule je bajkoviti gotički zamak, jedina neoštećena ravničarska tvrđava od cigle u Evropi. Nekad odbrambena tvrđava, zatim gradska kuća, čak i zloglasni zatvor, danas je utvrđenje Đula sjajno koncipiran muzej-vremeplov kroz istoriju zamka, ali i grada. Možete ući u sobu turskog sandžakbega, odaju mađarskog velomože ili pak zatvorske ćelije sa spravama za mučenje. Sa vrha tvrđave puca lep pogled na grad. Tik uz zamak je jezerce, kakav srednjovekovni pejzađ – idealan za brojne festivale i gradske događaje po kojima je Đula takođe poznata.
U neposrednoj blizini utvrđenja je i dvorac grofa Almaši u kome je smešten jedan od najboljih savremenih muzeja koje sam videla. Kroz interaktivne, ambijentalne, hologramske i 3d postavke prošetaćete kroz istoriju privatnog života lokalne aristokratije. Zavirićete u autentične prizore svakodnevice ovdašnjih grofova i grofica, ali i njihove posluge. Možete da zađete u njihove raskošne odaje, verno rekonstruisane sa autentičnim nameštajem i čuvenom Žolnai keramikom, da vidite kako su izgledali dvorski toaleti npr, kako su zimi lakeji i sobari svojim gospodarima grejali krevete, kako je izgledala najintimnija toaleta i higijena razmaženih grofica, šta je bilo ispod njihovih krinolina…Paralelno sa grofovskim odajama tu su i sobičci za konjušare, garderobe sobarica i švalja, kuhinja u kojoj se nekad za grofove spremalo od hleba do delikatesa –ni manje ni više nego pauna! Ni u jednom se muzeju nisam toliko zabavila. Posebno je zanimljivo “pozorište senki” u kom sami možete da zaigrate, imate i rekvizite i kostime. Topla preporuka: iz Đule se ne vraćajte bez posete dvorcu grofa Almaši.
Još par kurioziteta
– ikonostas crkve u Đuli oslikao je srpski slikar Arsa Teodorović (Teodorovićev portret Dositeja iz 1794. prvi je građanski portret u srpskom slikarstvu).
-Đula je rodno mesto Ferenca Erkela, tvorca mađarske nacionalne himne, ali i Albrehta Direra Starijeg, oca slavnog slikara Albrehta Direra
Đula – poslastičarska prestonica
Još jedna nezaobilazna i neodoljiva znamenitost Đule je tzv. “Stogodišnja poslastičarnica”, jedna od najstarijih u Mađarskoj iz 1840. godine, verovali ili ne. Ovde se po starim recepturama ručno pravi više od 30 tradicionalnih vrsta kolača. Specijaliteti poslastičarnice su: Stogodišnja torta, Erkel i Munkači, baš kao i Esterhazi, Žerbo, ili meni omiljeni kolač Rakoci turoš. Duh i dah prohujalih vremena čuvaju ne samo stare recapture, već i bidermajer saloni poslastičarnice, ali i mali Muzej poslastičarstva sa tzv. “ajskasnama” u kojima se čuvao led i sladoled, starovremenskim modlama, oklagijama, pretečama miksera i svom onom drevnom tehnologijom stogodišnje fabrike slatkiša. Ovo je jedna od najboljih poslastičarnica u zemlji, na koju su Mađari posebno ponosni. Baš kao i na čuvenu kobasicu Đulu, koja je zaštićeni proizvod ovog šarmantnog gradića, tj. hungarikum. Ona idealno ide uz bekešku palinku (voćnu rakiju) od šljive, razume se, koja se priprema od voća iz lokalnih šljivika i koja je pobrala mnoge nagrade na svetskim takmičenjima. U Manufakturi rakije u Đuli možete da probate i Đula kobasicu i razne palinke: Viljamovka iz đulanske manufakture najbolja je mađarska rakija za 2017 , a može se probati i divlja trešnja, lozovača, kajsijevača i rakija od maline, i čuti priča o njihovom poreklu. Nama su divni domaćini posle izdašne degustacije čak i za put spremili lanč pakete – hungarikume.
P.S. Septembar je rezervisan za godišnji Festival rakije u Đuli, a oktobar za Festival kobasice u obližnjoj Bekeščabi. Čisto da znate. „Egešegedre“ (Egeszsegedre!) – Živeli!
PROČITAJTE I
Moja šoljica turizma – jedan intimniji susret sa Mađarskom
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, Twitter i LinkendIn nalogu
Dodaj komentar