11.novembar – Dan primirja u Prvom svetskom ratu

MediaSfera

Dan primirja u Prvom svetskom ratu obeležava se svake godine 11. novembra u znak sećanja na primirje potpisano između saveznika i Nemačke, koje je označilo ujedno prekid neprijatelјstava i kraj rata. Ovaj datum proglašen je kao nacionalni praznik u mnogim savezničkim zemlјama, u znak sećanja na stradale  tokom rata. Datum koji je označio završetak Velikog rata  jedan je od najvažnijih  u istoriji srpskog naroda.

Primirje između zaraćenih strana potpisan  je 11. novembra — jedanestog časa, jedanestog dana, jedanestog meseca, u sred šume blizu Kompijenja u Francuskoj, u specijalnom vagonu maršala i vrhovnog komandanta savezničkih snaga na Zapadnom frontu Ferdinanda Foša, Nemačka je potpisala kapitulaciju kojom je Prvi svetski rat završen.

Dokument koji je uglavnom sastavio francuski maršal i vrhovni komandant savezničkih vojski Ferdinand Foš u osnovi je predviđao prekid neprijateljstva, povlačenje nemačkih trupa iza granica, neuništavanje infrastrukture, razmenu zarobljenika, obećanje reparacija, uništavanje nemačkih ratnih brodova i podmornica, kao i postupanje tokom primirja.

Paraf na kapitulaciju stavio je niko drugi do jedan nemački civil- Matijas Ercberger. Upravo tu činjenicu su nacisti kasnije koristili kako bi istakli da se nemačka vojska, zapravo, nikada nije predala.

Formalno stanje rata između dve strane trajalo je još oko sedam meseci, sve do potpisivanja Versajskog mira sa Nemačkom. Mirovni sporazumi sa Austrijom, Mađarskom, Bugarskom i Osmanskim carstvom su potpisani kasnije. U francuskom parlamentu, u kome je pročitan Ugovor o primirju, pohvale Srbiji izrekli su predsednik parlamenta Pol Dešanel, ministar inostranih dela Žan-Mari Pison i maršal Franše d’ Epere.

Kanadski vojnik Džordž Lorens Prajs se smatra poslednjom žrtvom Prvog svetskog rata. Usmrtio ga je nemački snajperista u 10.58 časova, 11. novembra 1918.

Ali žrtve među srpskim vojnicima padale su i posle 11. novembra uprkos potpisanom primirju. Naime, Mađarska je vodila rat još dva dana pokušavajući da okupira Vojvodinu i Baranju. Srpski 45-dnevni juriš od Solunskog fronta do Beograda se nastavio jer su narodna veća sa bivših austrougarskih teritorija očajnički pozivala u pomoć.

Samoproklamovana država Slovenaca, Hrvata i Srba u Zagrebu, koju su proglasili dojučerašnji pobornici rata protiv Srbije, strahovala je od okupacije od strane Italije koja je smatrala da ima pravo i na Crnu Goru. Srpski vojnici su sprečili okupaciju, ali su nastavili da ginu od „bratske“ vatre. Bivši austrougarski domobrani u Hrvatskoj organizovali su paravojne „straže“ pod kontrolom političara, pre svega Stjepana Radića, koji su zahtevali samostalnu državu na teritorijama zapadno od Drine pod kontrolom Zagreba. Srpske žrtve pale u vremenu „opšteg primirja“ ostale su u senci istoriografije, u obe Jugoslavije. Razočaranje u pobedu i iluziju jugoslovenstva prvi su pokazali srpski vojnici, ali su brzo uklonjeni s javne scene, uključujući i vojvodu Živojina Mišića, podsećaju „Novosti“.

Prvi svetski rat, jedan od najvećih sukoba, koji je zahvatio celu Evropu, trajao je pune četiri godine (1914-1918) i bio je osvajački, koji su povele Centralne sile (Nemačka, Austrougarska) protiv sila Antante (Rusije, Francuske i Engleske). Završen je pobedom sila Antante, ali uz velike ljudske žrtve. U Velikom ratu učestvovalo je čak 36 država. Srbija je u Velikom ratu učestvovala na strani saveznika i iz je iz njega izašla sa velikim žrtvama. Prema procenama pojedinih istoričara, izgubila je gotovo trećinu svog stanovništva. Za našu zemlju, to je bio odbrambeni rat.

Posle Drugog svetskog rata, naziv praznika je promenjen kao Dan sećanja u zemlјama britanskog Komonvelta i kao Dan veterana u SAD. Dan primirja je ostao zvanični praznik u Francuskoj i Belgiji. Zaraćene strane u Prvom svetskom ratu mobilisale su oko 70 miliona vojnika, a prema nekim procenama stradalo je približno 20 miliona lјudi.

Kao državni praznik proslavlja u Republici Srbiji od 2012 godine. Pre toga se obeležavao na prvim časovima u svim osnovnim i srednjim školama u Srbiji od 2005. godine. Glavni motiv za amblem ovog praznika u Srbiji koristi se cvet Natalijine ramonde, ugrožena vrsta u Srbiji. Ovaj cvet je u botanici poznat i kao cvet feniks. Osim ovog, u amblemu se pojavlјuje i motiv trake Albanske spomenice, koja se nalazi iznad cveta. Preporuka je da se ovaj amblem nosi na reveru u nedelјi koja prethodi prazniku, kao i na sam dan praznika.

U Muzeju primirja, u francuskom ratnom memorijalnom centru u Kompijenjskoj šumi danas čuva replika čuvenog vagona i da su na ulazu u njega istaknute sve zastave zemalja pobednica, zemalja Antante. Srpska zastava vraćena je među pobedničke u železnički vagon u Kompijenju tek 2009. jer države Antante nisu dozvoljavale da se tu istakne jugoslovenska, a naročito ne komunistička zastava s petokrakom, pošto su pobednici u Velikom ratu bili Srbi. Međutim, pokazalo se da je i mir bio poguban za Srbiju koja je u tadašnjem ratnom vihoru izgubila oko 26 odsto stanovništva. Izgubila je oko 1 300 000 žrtava (trećina mladog muškog stanovništva).  od 707.000 mobilisanih vojnika vratilo oko 160.000. Od tifusa koji je harao obolelo je oko milion stanovnika i najveći broj je umro.

Nijedan rat pre toga nije tako promenio sliku Evrope. Rušenja četiri carstva na kraju Velikog rata, i nastanak novih država, omogućilo je i stvaranje nove jugoslovenske zajednice, a načelno, svi vojni i politički faktori pobednika bili su složni da je dobro stvoriti veliku i snažnu državu Južnih Slovena, koja bi predstavljala respektabilni faktor na Balkanu i Evropi.

Hitlerova osveta

Kada je Adolf Hitler dobio obaveštenje da francuska vlada želi da sklopi primirje sa Nemačkom, on je bez ikakvog razmišljanja doneo odluku da se taj čin odigra upravo u tom istom vagonu u kom je njegova zemlja pre 22 godine kapitulirala. Na taj način je želeo da se simbolično revanšira Francuskoj za poraz u Prvom svetskom ratu. Primirje je inače potpisano 22.juna 1940. godine, a samo tri dana kasnije nacisti su vagon uništili dok je deo kamene ploče, na kojoj je bila posveta o sklopljenom primriju iz 1918. godine, bila doneta u Berlin kao ratni trofej.

Srećan Dan primirja i dan pobede u Prvom svetskom ratu.

Slava svim herojima koji su svoje živote dali za mir.

Izvor: Wikipedia,Večernje novosti, CMJP