MediaSfera
Foto: Muzej žrtava genocida, Wikipedia
U ove dana 1942. godine bio je okončan višenedelјni nemačko-hrvatski napad na širi rejon Kozare i Potkozarja nakon čega je više od 45.000 srpskih civila bilo odvedeno u ustaške i nacističke logore smrti u kojima su bili podvrgnuti mučenju i najsurovijim metodama usmrćivanja.
Neprijateljska ofanziva na Kozaru započela je 10. juna i trajala je do 15. jula 1942. godine. Odigrala se u jugozapadnom dijelu Kozare, 15 km istočno od sela Međuvođe, u severozapadnoj Bosni.
Vođena je pod kodnim nazivom „Zapadna Bosna“, a pod komandom generala Štala nalazile su se nemačke, ustaške i domobranske jedinice koje su brojale 35 hiljada vojnika potpomognutih tadašnjom nasavremenijom artiljerijom i avijacijom. Njima se suprotstavio Drugi krajiški narodnooslobodilački odred koji je brojao 3,5 hiljade partizana naoružanih puškama, puškomitraljezima i minobacačima.
Čitav ustanak na Kozari je bio važan za partizanski pokret otpora tokom Drugog svetskog rata. U proleće 1942. partizani u centralnoj i zapadnoj Bosni su oslobodili Bosanski Petrovac, Drvar, Glamoč i Prijedor. 20. maja je osnovana I krajiška brigada, a sledećeg dana je dobila tenkove i stare avione. Slobodna teritorija se prostirala od reke Save na jug do planina Kozare i Grmeča.
Neravnopravna bitka
Nemci i ustaše su shvatile da su grad Banja Luka i rudnik gvožđa Ljubija u opasnosti i organizovale su ofanzivu da unište pokret. Fašističke snage su brojale 11.000 oficira, podoficira i vojnika Vermahta, 20.000 ustaša i domobrana, 2000 četnika Draže Mihajlovića (grupe Drenovića i Marčetića), a Mađari su učestvovali sa 5 brodova za nadgledanje. Partizanska grupa je imala oko 3.000 vojnika, ali je regrutovala rezerve iz 60.000 civila na slobodnoj teritoriji.
Nakon intezivne bitke, u noć 3. jula neke partizanske jedinice su probile obruč, ali je glavna grupa sledeće noći opet ostala opkoljena i uglavnom je uništena. Samo nekoliko stotina boraca sa delom stanovništva probilo je obruč i uspelo da se izvuče prema planini Grmeč. Veliki broj onih koji nisu uspeli da se provuki kroz obruč pali su u ruke ustašama i Nemcima, i tada su počinjeni veliki zločini nad njima. Na mestu proboja obruča, u jugozapadnom delu Kozare danas se nalazi spomenik nazvan “Patrija”.
Žrtve su ustaše ubijale klanjem na licu mesta neposredno nakon zarobljavanja ili maljevima na obali Save kod Bosanske Dubice, a neki su po zahtevu nemačkih vlasti, prvenstveno Gleza fon Horstenau, odvedeni na rad u Nemačku.Tako su se spasili mnogi za koje se već spremao krvavi ustaški nož za vratom. Preostali su odvedeni u hrvatske koncentracione logore, mahom u Jasenovac i Staru gradišku.
Zatiranje naroda
Posle zarobljavanja narod je strpan delimično u Jasenovac, a delimično u obližnje privremene logore kod Bosanske Dubice, Kostajnice i druge odakle je zatim prebacivan u Jasenovac u grupama po nekoliko hiljada ljudi. Žrtve su ubijane odmah. Prema svedočenjima Jevreja sabranim u knjizi “Sećanja Jevreja na logor Jasenovac” ustaše su se brzo rešile ogromnog ljudstva sa Kozare. Prema tim svedočenjima, ustaški koljači su se tih dana najvećih pokolja Kozarčana “po cijeli dan vucarali po logoru i smijali se pred zatočenicima, pjevali i hvalili se kako su danas imali mnogo posla”.
Po ustaškim i nemačkim dokumentima u kozaračkoj ofanzivi zarobljeno je 68.000 ljudi. Spomen park Kozara prikupio je nepotpuni spisak od 33 398 pobijenih kozaračkih civila dok sudbina mnogih nestalih ni do danas nije poznata.
Oko 900 preživelih partizana je osnovalo Petu krajišku brigadu. U isto vreme, glavnina partizana sa Titom se kretala iz istočne u zapdnu Bosnu. Nakon što su se snage Osovine povukle, delovi izgubljene teritorije su povraćane u septembru 1942. Krvava epopeja na Kozari pretvorila je ovu planinu u legendu. Ona je postala simbol partizanskog otpora i stradanja.
Tokom osamdesetih otkriveno je da je tadašnji austrijski predsednik i bivši prvi čovek Ujedinjenih nacija Kurt Valdhajm zapravo nekadašnji nacistički oficir umešan u ratne zločine te da je učestvovao u ustaško-nemačkoj operaciji na Kozari. To je podstaklo pojačano interesovanje stranih publicista i novinara za krvavu dramu na Kozari, a knjige o kozaračkoj epopeji prevedene su na mnoge svetske jezike.
Tragedija srpske dece
Ustaše i nemački nacisti zauzeli su Kozaru 18. jula 1942. godine.
Spalili su i opljačkali sva sela, pobili deo stanovništva, uključujući 540 ranjenika.
Usledila je odmazda prema onima koji su ostali u obruču. Ustaše su zarobljene ubijali na licu mesta, a oni koji nisu pobijeni, odvedeni su u koncentracione logore, mahom u Jasenovac i Staru Gradišku. Deo je transportovan i u logore u Nemačku na prisilan rad.
Bio je to isplanirani genocid.
Posebno je tragična sudbina gotovo 20.000 srpske dece, malih Kozarčana, koji su ubijani i iscrpljivani glađu i bolestima.
Jedan deo je spasen i dat na usvajanje hrvatskim porodicama, a humanitarka Diana Budisavljević uspela je da izvuče iz logora između 10.000 i 12.000 srpskih mališana.
Na mestu proboja obruča, u jugozapadnom delu Kozare i danas se nalazi monumentalni spomenik nazvan „Patrija„. Godišnjica pokolja na Kozari obeležava se svakog 3. jula.
O Kozari je nakon rata napisano na desetine knjiga.
Najpoznatije delo od svih je Stojanka majka Knježpoljka, epska poema Skendera Kulenovića. 1962. snimljen je film Bitka na Kozari, u kojem su rekonstruirani ti događaji i koji se smatra jednim od najpoznatijih ostvarenja partizanskog žanra. Godine 1967. je ukazom predsjednika SFRJ Josipa Broza Tita Kozara kao poprište bitke proglašena nacionalnim parkom.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici, Twitter i LinkendIn nalogu
Dodaj komentar