MediaSfera
Piše: Gordana Radisavljević-Jočić
Foto: Biljana Bosiljčić, privatna arhiva
Istorija crkve Svetog arhangela Gavrila, poznate i kao Vrbička crkva, neraskidivo je povezana sa istorijom Aranđelovca. I crkva i grad podignuti su pod patronatom kneza Miloša Obrenovića. Nisam sigurna da je još negde novoosnovani grad dobio ime po crkvi.
Aranđelovac udaljen je od Beograda oko 76km. Smešten u podnožju planina Bukulja i Venčac na nadmorskoj visini od 255m. Poznata je po Prvom srpskom ustanku, svetski poznatoj pećini Risovača, lekovitim izvorima mineralne vode, kraljevskom mauzoleju, smeni dve kraljevske dinastije, bitkama protiv Turaka i vinima.
O crvki Svetog arhangela Gavrila i njenim anđelima već dugo slušam od svoje kume. Zato prve subote po ukidanju vanrednog stanja zbog korona virusa i dvomesečne izlolacije naš cilj je Aranđelovac i njena crkva Svetog arhangela Gavrila.
Karađorđe i Miloš
Aranđelovac je poznat i kao mesto u čijoj je okolini Karađorđe podigao Prvi srpski ustanak.
I dok je Karađorđe za svoju rezidenciju izabrao obližnju Topolu, Miloš je gradio Aranđelovac kao svoje letovalište. U vreme vladavine Obrenovića, grad je pretvoren u pravu mondensku banju Srbije 19. veka. Zato ne čudi podatak da je Aranđelovac jedini grad u Srbiji na čijem se grbu nalaze i Karađorđe i Miloš Obrenović.
Sve je počelo Miloševim ukazom od 8. marta 1837. godine u kome se nalaže ušoravanje šumadijskog sela Vrbica, od kojeg 1840. godine nastaje palanka Vrbica. Potom, 1859. godine, za vreme svoje druge vladavine, knez Miloš odlučuje da u tom mestu izgradi crkvu i da je posveti Svetom arhangelu Gavrilu. Po njemu 1. avgusta 1859. godine varošica Vrbica dobija novo ime – Aranđelovac.
Izbor Svetog arhangela Gavrila za patrona crkve u Aranđelovcu bila je odluka kneza Miloša Obrenovića. Neki bi rekli ni malo slučajna. Govorilo se da je knez Miloš, zapravo, zidao svoju Pokajnicu. U to vreme još uvek je bilo živo predanje da je knez Miloš, kajući se zbog ubistva Karađorđa, podizao crkve pokajnice, od kojih je jedna upravo aranđelovačka crkva. Naime, među pobožnim šumadijskim seljacima, ovaj Milošev gest protumačen je kao pokajanje zbog ubistva Karađorđa, koje se dogodilo baš između 12. i 13. jula po julijanskom kalendaru, na dan proslavlјanja Sabora Sv. arhangela Gavrila.
U analimca crkve zapisano je da je poslovima oko izgradnje hrama Svetog arhangela Gavrila rukovodio je neimar Nastas Đorđević iz Ohrida a plan crkve izrađen je u Ministarstvu unutrašnjih dela. Radovi su počeli u maju 1860. godine i to na brdu Porovac koje se nalazilo neposredno iznad ondašnjeg centra varošice.
Temelј crkve je po blagoslovu mitropolita Mihaila osveštao kragujevački prota Jovan Simeonović. U septembru iste godine umro je knez Miloš pa je brigu oko izgradnje crkve preuzeo njegov sin, knez Mihailo. Izgradnja crkve je završena 1862. godine.
Anđeli u oltaru
Pred nama se ukazuje građevina od šarenog kamena donetog sa obližnjeg brda Klјeštevice. Osnova hrama je jednobrodna, sa tri apside i zvonikom na zapadnoj strani. Arhitektonska koncepcija crkve odgovara vremenu evropskog romantičarskog istorizma koji upućuje na srednjovekovne uzore.
Sazidana je od opeke, spolja obložena pravougaonim kamenim blokovima, unutra malterisana i bez živopisa, sa vrednim ikonostasom u klasicističkom stilu. Izradi ikonostasa posvećena je posebna pažnja. Postavljen je 1863. i predstavlja jedan od prvih samostalnih radova slikara Nikole Markovića. Pripada svedenom tipu i inspirisan je ikonostasom Saborne crkve u Beogradu.
Sa ikonostasa smeše nam se anđeli. Gledam osam pravilno raspoređenih anđela na bogato izrezbarenom i pozlaćenom ikonostasu sa dvadeset i pet ikona. Kao da nam žele dobrodošlicu i poručuju da je u ovaj božiji hram svako dobrodošao. Sa razglasa se čuje tiha crkvena muzika. Zagledana u anđele na ikonostasu shvatam da su se svi unutrašnji glasovi utišali, da mir nadvaladava buku. Iznad glave dva anđela vidi se lira, kao da poručuje da je nebeska pesma blagodatnija za one koji žele da je čuju.
Uz južni zid naosa smešteni su arhijerejski i vladarski presto sa slikanim predstavama Sv. Save i Sv. Stefana Dečanskog. Uz severni zid naosa nalazi se Bogorodičin presto sa ikonom predstavom Bogorodice Trojeručice.
Burna istorija
Prvi starešina crkve bio je prota Milan Savić. U porti crkve nalazi se njegov grob kao i grob njegovog sina, sveštenika Andrije Savića.
Za vreme Prvog svetskog rata, nakon odstupanja naše vojske, austrougarski vojnici su sa crkve skinuli sva tri zvona i odneli mnoge bogoslužbene predmete. U Drugom svetskom ratu, 1944. godine crkvena kancelarija je bila demolirana i zapalјena. Tada je izgoreo letopis i mnogo dokumenata iz crkvene arhive.
Zanimlјive istorijske crtice ostale su zapisane na marginama bogoslužbenih knjiga crkve Svetog arhangela Gavrila.
Iz ovih zapisa može se saznati i ponešto o pobožnosti Aranđelovčana. Tako zapis iz Mineja za jul (štampanog 1860) kaže da je o crkvenoj slavi 1901. godine na Liturgiji u crkvi „varošana vrlo malo, bolјe reći nimalo“. Na istom listu nalazi se i kasniji zapis koji svedoči da je „isti slučaj“ i na dan crkvene slave 1913. godine.
Zavod za zaštitu spomenika kulture je 1976. godine aranđelovačku Crkvu Svetog Arhangela Gavrila proglasio za kulturno-istorijski spomenik.
Šta videti u Aranđelovcu
Narodni muzej u Aranđelovcu
Pored stalne postavke, u muzeju se mogu videti i druge izložbe različitih ostvarenja. Osnovan je 1981. godine, a smešten je na mestu stare bukovičke škole, u neposrednoj blizini bukovičke crkve Sv. arhangela Gavrila.
Pećina Risovača
Otkrivena 1953. godine, spada u sastavni deo muzeja i nalazi se na samom ulazu u grad. Naročito je interesantna jer su u njoj pronađeni arheološki ostaci staništa ledenog čoveka, kao i fosilni ostaci pećinskog medveda, mamuta, runastog nosoroga, bizona, pećinskog lava, leoparda, pećinske hijene, jelena i drugih životinja.
Dvor Staro zdanje
Jedna je od raskošnih građevina koja je pripadala dinastiji Obrenović, a čiju je gradnju naredio knez Miloš Obrenović u isto vreme kada je i promenio ime naselja i proglasio ga varošicom. Ovo zdanje je izgrađeno u stilu srpskog romantizma i nekada je zaista bilo impresivno i raskošne unutašnjosti.
Smešteno je u centru parka bukovičke banje i trebalo je da predstavlja Skupštinu kneževine Srbije. Međutim kraj izgradnje ove palate nije dočekao ni arhitekta Kosta Šreplović, jedan od najznačajnijih u XIX veku, niti sam knez. Iako je ovo zdanje proglašeno kulturnim dobrom pod zaštitom države, danas je, nažalost zapušteno i prepušteno zubu vremena.
Park Bukovičke banje
Jedan od najvećih i najuređenijih parkova u Srbiji i prostire se na površini od 22 hektara. Izgradnja je planirana i zemljište kupljeno još 1849 godine, međutim sa njegovim podizanjem je započeto tek 1856. godine. Tada su nastale njegove staze, drvoredi, cvetnjaci i uređeno je prvo toplo kupatilo Đular.
Tridesetih godina XX veka pronađen je termalni izvor, pa je kako u okviru same banje, tako i parka došlo do nekih promena. Urađena je rekaptaža izvora Đular i Taplar, izgrađeno je moderno toplo kupatilo, otvoren bazen sa mineralnom vodom i hotel Šumadija.
U drugoj polovini XX veka u parku poznati i znameniti vajari izlažu svoje skulpture u slobodnom prostoru i taj celokupan ambijent je skup prirodnih lepota i umetničkih dostignuća kojima se Aranđelovac itekako može pohvaliti. Najveći broj skulptura u parku Bukovičke banje danas čine vajarska ostvarenja nastala u okviru Međunarodnog simpozijuma ”Beli Venčac”, a nekada su to, uglavnom, bile biste srpskih vladara. Ovaj simpozijum UNESCO je svrstao u red najznačajnijih svetskih atrakcija u domenu likovne umetnosti.
Trg – Venac slobode
Prelepe skulpture su takođe deo prostranog i modernog novoizgrađenog trga Venac slobode, koji se nalazi u centru Aranđelovca. U sastav ovog trga ulazi i fontana. Na trgu se nalazi i nekoliko kafića gde gosti mogu posedeti i uz kaficu posmatrati šetače ili uživati u pogledu na sam centar grada.
Planina Bukulja
Udaljena je samo 8 kilometara od centra Aranđelovca. Najviši vrh je na 696 metara nadmorske visine, tako da je ova prelepa planina idealna za visinske pripreme sportskih ekipa. Do samog vrha vode obeležene pešačke staze koje kreću iz banjskog parka. Na vrhu Bukulje je za posetioce otvorena osmatračnica visine 19 m, sa koje se pruža veličanstven pogled na veliki deo Šumadije.
Osmatračnica se nalazi na 660 metara nadmorske visine, a izgrađena je od armiranog betona, visine 19 metara, sa četiri terase i dva odmorišta – vidikovca i kao takva je jedinstvena u Srbiji. Sa vrha Bukulje mogu se videti Rudnik, Suvobor, Maljen, Ovčar, Kablar, Kosmaj, Avala, Gružanske planine i Pomoravlje.
Bukuljsko jezero
Na planini Bukulja nalazi se manje poznato Bukuljsko jezero, u narodu poznato kao Crvena bara. Mesto je skriveno šumom, a uloga ovog jezerceta je da služi kao rezerva vode za snadbevanje grada. Put do njega je nešto lošiji, tačnije zemljani i posut kamenom, ali je uglavnom ravan i lako prohodan. Mesto je idealno za odmor u prirodi sa društvom, a oko jezerceta nalaze još neki zanimljivi lokaliteti, poput potočića.
Garaško jezero
Veštačko jezero podignutio je 1976. kako bi se Aranđelovac snabdevao vodom iz njega. Leži na površini od oko 65 hektara, a najveća dubina mu je 22 metra. Ono predstavlja najpopularnije izletište aranđelovčana i u svom sastavu poseduje sportske terene, kao i veliki broj ugostiteljskih objekata.
Dodaj komentar