MediaSfera
Pisanje medija da Priština planira da pravoslavnu Crkvu Svetog Nikole na Novom Brdu rekonstruiše i predstavi kao katoličku izazvala niz reakcija.
S obzirom na sve naučne potvrde u vezi sa pravoslavnom pripadnošću Crkve Svetog Nikole na KiM, ne bi trebalo da bude bojazni da je Albanci uistinu mogu prisvojiti, ali je potrebno preduzeti veoma energične korake radi njene zaštite, izjavio je profesor Darko Tanasković.
„Ali, naučna istina, pa i istina uopšte u vezi sa zbivanjima na KiM i oko KiM, već duže vreme se sistemski krivotvore i izneveravaju, pa moramo preduzeti veoma energične korake radi zaštite Crkve Svetog Nikole, dok nije kasno“, rekao je Tanasković za „Večernje novosti“.
Ako se ode na Kosovo i vidi kako se turistički reklamira kompleks Novog Brda, ističe Tanasković, jasno je da je reč o segmentu projekta konstruisanja nepostojećeg i istorijski neoverenog albanskog kulturnog identiteta „države Kosovo“.
To je, kako upozorava Tanasković, deo ukupnog nastojanja da se nasilno proizvede još jedna albanska država na Balkanu. „Novo Brdo je za nas posebno značajno jer svedoči, ne samo o duhovnoj, već i ukupnoj društvenoj i kulturnoj snazi srednjovekovne srpske države na prostoru današnjeg KiM“, rekao je Tanasković za „Večernje novosti“.
Tanasković ističe da je rekonstrukcija navodno katoličke crkve u Novom Brdu, uz zabrinjavajuće vandalske intervencije u njenoj prvobitnoj strukturi, obrazac kako se ovaj kvazikulturni inženjering sprovodi. Problem je u tome što, kako dodaje Tanasković, sledeći „političku korektnost“ i „akademska korektnost“ preti da kontaminira naučnu svest u nekim sredinama na Zapadu.
„Zato je potrebno zazvoniti na uzbunu svim raspoloživim sredstvima, a posebno je važno animirati arheološki esnaf u svetu, gde naši stručnjaci uživaju znatan ugled. Unesko je, svakako, jedna od prvih adresa“, naglasio je Tanasković.
Eparhija raško-prizrenska: SPC mora da se pita o rekonstrukciji
Eparhija raško-prizrenska izrazila je u četvrtak zabrinutost zbog pisanja prištinskih medija da će arheološki institut Kosova, u saradnji sa nemačkom ambasadom u Prištini, početi radove na konzervaciji drevne srpske srednjovekovne katedralne crkve Svetog Nikole, koju, kako upozorava Eparhija, prištinski mediji pogrešno nazivaju „katedralom u Artani, bivšem Novom Brdu“.
Mediji o planiranom projektu konzervacije Crkve Sv. Nikole, sabornog hrama novobrdskih i gračaničkih episkopa, u neposrednoj blizini tvrđave Novo Brdo, protivno zakonu o zvaničnim jezicima i nazivima opština, govore o „katedrali u Artani, bivšem Novom Brdu“ ignorišući zvanično ime opštine, navodi se u saopštenju.
Eparhija raško-prizrenska napominje da se hram Sv. Nikole nalazi u jednoj od četrdesetak specijalnih zaštićenih zona, koje po kosovskim zakonima podležu posebnoj proceduri, koja ne zavisi samo od kosovskih institucija, već i od stava Srpske pravoslavne crkve. Osim toga, ovaj stari verski objekat je na sajtu kosovskog Ministarstva kulture netačno predstavljen kao rimokatolička crkva, bez ikakvog pominjanja autentične istorije hrama i dosadašnjih rezultata arheoloških istraživanja, što je žalostan pokazatelj tendencije menjanja istorijskih činjenica na ovim prostorima.
Tim povodom Eparhija raško-prizrenska je već stupila u kontakt sa nemačkom ambasadom, a takođe će u daljoj proceduri urgentno biti angažovana i Komisija za zaštićene zone, čiji je član ova Eparhija. Veoma je važno u saradnji sa OEBS-om i kancelarijom EU utvrditi tačno sve činjenice i projekat konzervacije ruševina hrama vratiti u okvire zakona. U protivnom, svaki dalji radovi na ovoj lokaciji bili bi nezakoniti.
Crkva Sv. Nikole istraživana je još od pedesetih i šezdesetih godina prošlog veka i tu su pronađeni brojni natpisi i elementi kamene plastike koji jasno ukazuju na poreklo hrama i njegov stil. U okvirima hrama pronađeni su i brojni grobovi, koji su u međuvremenu otvarani i kosti odnošene u Prištinu bez ikakvog obaveštavanja SPC.
„Odlučan stav naše Eparhije jeste da se bilo kakvi konzervatorski radovi, kao i prezentacija ove baštine, mogu raditi jedino uzimajući u obzir dosadašnje arheološke radove i u punoj saradnji sa eminentnim srpskim ekspertima koje će angažovati Eparhija Raško-prizrenska. Apsolutno je neprihvatljiva i kontraproduktivna bilo kakva politizacija pitanja kulturne baštine, a pogotovo jednostrano menjanje istorijskih činjenica“, poručuju iz ove eparhije.
Nemačka investicija
Vesti o događajima na Novom Brdu stigle su preko lokalnog sveštenstva i istoričara Miloša Kovića, koji je o tome obavestio kolege i studente sa kojima je nedavno boravio na KiM, Eparhiju raško-prizrensku i javnost.
Prema nezvaničnim saznanjima Danasa, vrednost nemačke pomoći prištinskim poduhvatima na Novom Brdu, gde se srednjovekovna pravoslavna crkva u 21. veku nasilno pretvara u trobrodni rimokatolički hram, iznosi nekoliko stotina hiljada evra. O Haradinajevoj prevari navodno je obavešten i nemački ambasador u Prištini Kristijan Helt, koji je, kako se priča, „obećao“ da se u Novom Brdu neće raditi ništa bez saglasnosti SPC.
Crkva Svetog Nikole
Nastala je oko 1370. kao gradska katedrala grada Novog Brda, čiji je razvoj tada bio u usponu zahvaljujući njegovom rudniku srebra. Prvobitna arhitektura hrama bila je izuzetna i uklapala se u tokove srpske srednjovekovne sakralne arhitekture, zbog čega se pretpostavlja da je reč o vladarskoj zadužbini, pogotovo što u to vreme građani Novog Brda još nisu bili dovoljno ekonomski ojačali da bi mogli da sagrade takav hram. Oni su kasnije, u vreme despota Stefana Lazarevića, na istočnoj strani proširili prvu crkvu, čiji bi ktitori mogli da budu kralj Vukašin ili knez Lazar, što se vidi i po drugačijoj arhitekturi. Kasnije su Turci Crkvu Svetog Nikole pretvorili u džamiju – objašnjava za Danas arheolog Marko Popović, koautor studije „Crkva Svetog Nikole – Katedrala grada Novog Brda“ koju je 2018. objavio Republički zavod za zaštitu spomenika kulture.
Prema njegovim rečima, arheološkim istraživanjima izvedenim između 1957. i 1960. „potvrđeno je da je Sveti Nikola nesporno pravoslavna crkva, ali rezultati nisu publikovani, dok je partijski komitet u Prištini bio protiv nastavka radova“. Popović kaže da je u Novom Brdu postojala i rimokatolička kapela posvećena Svetom Nikoli, koja se nalazila u predgrađu, što je takođe potvrđeno i naučno razjašnjeno.
On napominje da su od 2015. na Novom Brdu izvođeni obimni arheološki radovi, za čini se nastavak očekuje odobrenje Uneska. Popović napominje da je dve godine pokušavao da „animira državu, Kancelariju za KiM i Zavod za zaštitu spomenika da se uključe i pomognu da se istraživanja nastave“.
– Ja nisam nikog kontaktirao zbog Haradinajeve izjave. Uradio sam ono što je bilo do mene – sa Igorom Bjelićem napisao sam knjigu koja nikog ne zanima, ni nadležne državne službe, ni struku, a ni medije. Republički zavod za zaštitu spomenika nije organizovao ni njeno predstavljanje. Očigledno da niko ni u državi ni u struci nije zainteresovan ni za to što sad u Novom Brdu prištinske vlasti falsifikuju interpretaciju našeg spomeničkog nasleđa – smatra Marko Popović.
Na sajtu Ministarstva kulture, omladine i sporta Vlade Kosova, čiji je koalicioni partner formalno i Srpska lista, iako je u bojkotu, za novobrdsku Crkvu Svetog Nikole piše da je reč o „objektu sa najvećim dimenzijama u Novom Brdu, za koji se smatra da je bio katolička katedrala, koja pripada rimskom stilu“.
Novo Brdo nekad i sad
Novo Brdo, na Velikoj planini kod Gnjilana, u srednjem veku bilo je jedan od od najvećih gradova i rudarskih sedišta u Jugoistočnoj Evropi. Sa svim naseljima imalo je 18 hiljada stanovnika i bilo tri puta veće od tadašnjeg Dubrovnika.
U istorijskim izvorima prvi put se pominje 1319, da bi ubrzo novobrdsko srebro sa visokim sadržajem zlata postalo poznato širom Evrope. U vreme vladavine cara Dušana u Novom Brdu radila je i kovnica novca, na kome se u vreme kneza Lazara pojavilo i ime grada – „argentea monte nuovo“.
Novo Brdo su 1455. godine osvojile Osmanlije, pa su mnogi objekti posle toga oštećeni ili pretvoreni u objekte muslimanske veroispovesti. Katedrala Novog Brda je 1466. godine pretvorena u džamiju, kada joj je pridodat i minaret. Katedrala Novog Brda je uništena, dok je deo zidina obnovlјen 1954. godine. Inače, crkva je pod zaštitom Uneska, a pored novobrdske tvrđave svakodnevno prolaze pravoslavci koji opstaju nadomak Manastira Svetih Arhanđela, zadužbine ćerke kneza Lazara iz 14. veka.
Turci su posle pada Novog Brda pod njihovu vlast 1455. nastavili eksploataciju rudnika, ali je tada počelo propadanje grada, koji je zapusteo u 17. veku. Od 1999. i uvođenja protektorata UN na KiM naselju oko utvrđenja promenjeno je ime – nosi albanski naziv Artana. Na lokalitetu sada rade prištinske službe, gornja tvrđava je zatvorena za posetioce, a na njenom spoljnjem zidu vidna su oštećenja.
U samom kompleksu je nekoliko improvizovanih „restorana“, a ispred ostataka pravoslavne Crkve Svetog Nikole kao posebno važni ograđeni su i obeleženi džamija Osman efendije iz 18. veka i „stara kuća“, čije je prizemlje sagrađeno početkom 20. veka, a prvi sprat neposredno posle Drugog svetskog rata.
Monografiju „Crkva Svetog Nikole — katedrala grada Novog Brda“, autora dr Marka Popovića i Igora Bjelića u celosti možete pogledati OVDE.
Izvor: B92, Danas, Sputnik/MediaSfera
Dodaj komentar