MediaSfera
Pišu: Dejan Radovanović, arheolog; Miroslav Lazić, istoričar i komunikolog
Foto: Aleksandar Jočić
Kontinuitet života na ovom prostoru može se pratiti od praistorije, preko antike i srednjeg veka, zatim tokom turske prevlasti i obnavljanja srpske državnosti, pa sve do današnjih dana.
Poštovani posetioci, uz pomoć savremenih tehnologija vodimo vas u virtuelnu šetnju kroz smederevsku tvrđavu, jedno od najvećih ravničarskih utvrđenja u Evropi, sa 25 monumentalnih kamenih kula i više od 1500 metara bedema koji se prostiru na skoro 10,5 hektara površine.
Područje grada Smedereva i njegovog neposrednog zaleđa, predstavlja krajnji severoistočni deo Šumadijskog pobrđa. Odlikuje ga reljef blago zatalasanih kosa i povijaraca prosečenih manjim vodotokovima, nasuprot kojih se nalaze Dunav i panonska ravnica na severu i dolina Velike Morave, sa svojim rukavcem Jezavom, prema istoku. Prirodne odlike prostora uslovile su i razvoj glavnih putnih pravaca, koji prate tokove dveju velikih reka, dok je susticanje pravaca duž tokova Dunava i Velike Morave imalo presudan strateški značaj i uticaj na migracije stanovništva i istorijske prilike. Prirodno težište ovog susticaja predstavlja prostor na kome je početkom XV veka izgrađena Smederevska tvrđava.
Smederevsku tvrđavu podigao je srpski despot Đurađ Branković (oko 1375-1456). Započinjući izgradnju nove prestonice srednjovekovne Srbije, despot Đurađ Branković je želeo da stvori moderan prestoni grad, a ne isključivo bezbedno vojno uporište. Postepeno Smederevska tvrđava je dobijala sve važne elemente velikog srednjovekovnog grada. Za veoma kratko vreme Smederevo je postalo dinamičan politički, crkveni, kulturni, trgovački i ekonomski centar Srbije. Stoga bi, shodno okolnostima nastanka, koncepciji i tadašnjim shvatanjima, umesto uobičajenog naziva Smederevska tvrđava, mnogo bolje odgovarao pojam Smederevski grad.
Nažalost, istorijske okolnosti doprinele su da se osnovna zamisao samo delimično ostvari i to u prve tri decenije trajanja (1428-1459). Tokom poznije istorije, Smederevo više nikada nije imalo tako važnu ulogu, koja mu je u začetku bila namenjena.
Prostor
Nakon iznenadne smrti despota Stefana Lazarevića 1427. godine, novi vladar Srbije despot Đurađ Branković, morao je da prema ranije sklopljenom sporazumu preda prestoni Beograd Mađarima. Geostrateški i politički razlozi uticali su da se odluči za izgradnju nove prestonice i to četrdeset kilometara nizvodno od Beograda i deset kilometara uzvodno od ušća Velike Morave u Dunav, jedne od najvažnijih tačaka Balkanskog poluostrva. Ovakav izbor, pružao je mogućnost za političko balansiranje između Mađarske na severu i Otomanske Turske na jugu, koje su svoje interese pokušavale da ostvare zauzimanjem srpskih teritorija. Praktični razlozi su uticali da se u užem smislu opredeli za blago uzvišeni prostor na ušću Jezave u Dunav, u ravnici, što do tada nije bila odlika utvrđenja na ovim prostorima. Mesto je imalo dobre saobraćajne veze i vojnostrateške mogućnosti za odbranu, a pružalo je dovoljno prostora za širenje grada u budućnosti i bogate poljoprivredne resurse za život stanovništva.
Sama priroda tla, uticala je na trougaoni oblik osnove, dok je veličina u prostornom i monumentalnost u građevinskom pogledu, bila u saglasju sa ulogom poslednje odbrane, koju su mu predodredile istorijske okolnosti. Prema površini od 10,5 hektara, koju obuhvataju bedemi, spada u red najvećih ravničarskih utvrđenja Evrope.
Vreme
Kontinuitet života na ovom prostoru može se pratiti od praistorije, preko antike i srednjeg veka, zatim tokom turske prevlasti i obnavljanja srpske državnosti, pa sve do današnjih dana. Međutim, trideset prestoničkih godina Smedereva, u prelomnom vremenu sukoba civilizacija na ovom prostoru, ostavile su moćan trag, koji je u velikoj meri zasenio milenijume prethodnog trajanja i gotovo šest vekova potonje istorije.
Smederevska tvrđava je kroz istoriju prošla kroz šest ključnih perioda:
period Despotovine (od početka izgradnje 1428. do turskog osvajanja 1459. godine) kada se ubrzano razvija i dostiže najveći uspon i značaj;
period turskog širenja ka zapadu (od 1459. do druge opsade Beča 1683. godine) sa prekretnicom 1521. godine, kada je padom Beograda, a potom i pomeranjem turske granice na sever, izgubila dotadašnji značaj i ulogu;
III. period austrijskog širenja ka istoku (od 1683. do Svištovskog mira 1791. godine) tokom koga je od 1688. do 1699. i od 1718 do 1739. bila u okviru austrijske države;
period obnavljanja srpske državnosti (od podizanja ustanka 1804. do 1914. godine) tokom koga je 1805. oslobođena i do 1807. godine bila sedište nove države;
period razaranja (od 1914. do kraja Drugog svetskog rata 1944. godine) kada je više puta bombardovana i pretrpela veliku eksploziju 5. juna 1941.godine;
period obnavljanja i pretvaranja u spomeničku celinu (od 1944. do danas) ukidanjem vojne namene i postepenom restauracijom i uređenjem.
Smederevska tvrđava predstavlja najviše dostignuće srednjovekovnog srpskog vojnog graditeljstva. U podvigu njene izgradnje sabrani su viševekovno iskustvo, umeće i znanje domaćih i vizantijskih majstora, ali i sva strepnja i nada, umor i odricanje, radost i vera, svih koji su podneli glavni teret njene izgradnje. Mada je osmišljena po najvišim fortifikacijskim standardima svog vremena, već tokom njene izgradnje je uvođenjem baruta u ratnu tehniku postala zastarela. Osavremenjavanju nisu mnogo pomogle ni srpske ni turske intervencije izgradnjom topovskih otvora i kula.
Podaci o dužini i debljini bedema, broju i visini kula, pa čak i o brzini izgradnje, dočaravaju samo deo monumentalnosti Smederevske tvrđave. Zapravo najveći izazov za graditelje je predstavljao nedostatak kamena u blizini, te je donošen sa majdana udaljenih i po više desetina kilometara. Korišćene su i velike količine kamena i opeke sa okolnih antičkih, ali i srednjovekovnih utvrđenja i grobalja.
Osnovna zamisao da se unutar bedema Tvrđave razvija grad, nije tokom istorije ostvarena, već je uglavnom zadržala isključivo vojnu ulogu, a velikim razaranjima u XX veku uništeni su i objekti u njenoj unutrašnjosti, tako da upravo nedostatak urbanih struktura danas naglašava izrazitu očuvanost izvornog izgleda i arhitektonskog sklopa Smederevske tvrđave iz prve polovine XV veka, što predstavlja njenu najveću vrednost.
Šetnja kroz prostor i vreme uz malu pomoć savremenih tehnologija
Razumevajući izvanredan značaj kulturno-istorijskog spomenika kakav je smederevska tvrđava Muzej u Smederevu je kreirao, a u saradnji sa drugim institucijama, organizacijama i pojedincima realizovao projekat Virtual walk through the Smederevo fortress (Virtuelna šetnja kroz smederevsku tvrđavu).
Ovaj projekat predstavlja pokušaj dela stručne javnosti Smedereva da na tehnološki savremen, dizajnerski dopadljiv, a jezički koncizan i jasan način približi široj javnosti kod nas i u inostranstvu jedan od najznačajnijih kulturno-istorijskih spomenika u našoj zemlji.
Realizaciju projekta finansirala je švedska vlada kroz agenciju SIDA – Swedish International Development Cooperation Agency (Švedska agencije za međunarodni razvoj i saradnju). Partneri u realizaciji projekta su švedska nezavisna međunarodna organizacija za očuvanje kulturnog nasleđa Cultural Heritage without Borders (Kulturno nasleđe bez granica) i Balkan Museum Network (Balkanska muzejska mreža).
Projekat Muzeja u Smederevu jedan je od 11 projekata iz 4 države Zapadnog Balkana koji su finansirani u okviru konkursa koji je raspisala organizacija CHwB. Grantovi su dodeljeni muzejima za projekte koji se bave temama kao što su: 1. pristup i inkluzija (naročito oni koji uključuju decu i odrasle sa invaliditetom); 2. interpretacija i komunikacija; 3. kulturni turizam. Projekat Muzeja u Smederevu specifičan je po tome što odgovara na sva tri pomenuta zahteva konkursa.
Finalni „proizvod“ ovog projekta je novi veb sajt smederevske tvrđave sa panoramom od 360 stepeni, odnosno panoramskim razgledanjem smederevske tvrđave iz ukupno 19 različito pozicioniranih tačaka koje u poptunosti pokrivaju monumentalnih 10,5 hektara. U okviru veb sajta posebno je akcentovano panoramsko razgledanje tzv. Malog grada smederevske tvrđave ili Utvrđenog dvora despota Đurđa Brankovića. Veb sajt ima edukativnu i turističku dimenziju. Na 40-ak info tačaka u okviru veb sajta posetiocima nudimo osnovne informacije o svim važnijim segmentima smederevske tvrđave poput kula, kapija, sakralnog kompleksa, hamama…
Veb sajt omogućava popularizaciju najvažnijeg turističkog resursa Smedereva – smederevske tvrđave. Kako bismo omogućili nesmetan protok informacija o smederevskoj tvrđavi ka što širem auditorijumu i potencijalnim turistima koji žele da je posete, veb sajt je kreiran u dvojezičnoj varijanti: na srpskom (latinica) i engleskom jeziku, a postavljen je na dva domena i to na sledećim veb adresama: www.smederevskatvrdjava.com i www.smederevofortress.com
Smederevo, uvek otvoreno
Trag vremena je ostavio svoj beleg na zidnim platnima i kulama Tvrđave, svedočeći nam o slavnim, ali i tragičnim istorijskim događajima koji su obeležili Smederevo i Srbiju. Smederevska tvrđava više ne predstavlja značajan objekat u vojnom smislu. Međutim, ona je kulturno nasleđe od neprocenjive vrednosti. Spomenik je od izuzetnog značaja u Srbiji, ali i na UNESKO-voj preliminarnoj listi svetske baštine.
Njeni bedemi i kule simbol su vladarske odlučnosti, ali i požrtvovanja, istrajnosti i graditeljske umešnosti neimara. Danas je Tvrđava mnogo više od vojne utvrde – spomenik kulture koji nastavlja da živi i nadahnjuje nove generacije. Ona je veliki gradski park, poznata turistička destinacija i mesto koje je u srcima svih generacija Smederevaca.
Ukoliko ste u Tvrđavi već osetili miris Dunava, čuli zvižduke užurbanih lasta, videli smederevske predele i pod prstima osetili kamene bedeme, ostaje vam još da pođete sa nama i u ovu virtuelnu šetnju. Međutim, ukoliko niste, biće vam dobar vodič i povod da dođete i upoznate njen duh i tradiciju.
Dobrodošli!
Izvor: National Geographic
Dodaj komentar