Izložba „Kolevka i sklonište“ Mađarskog prirodnjačkog muzeja

MediaSfera

Putujuća izložba Mađarskog prirodnjačkog muzeja „Kolevka i sklonište“ biće otvorena u sklopu manifestacije „Nedelje mađarske kulture u Srbiji“ u ponedeljak, 25.02.2019, u 19 časova, u Kolegium Hungarikumu (Gračanička 14, Beograd), u organizaciji ministarstva spoljnih poslova Republike Mađarske i Ambasade Mađarske.

Bogatstvo i raznovrsnost živog sveta na Balkanu je od svetske važnosti. Nјegovo područje je jedno od 35 istaknutih regija živog sveta naše planete, takozvane „vruće tačke biodiverziteta“. Tu je u odnosu na celu površinu planete na relativno malom prostoru broj vrsta posebno velik. Sačuvanje ovih područja je od neizmernog značaja ca aspekta raznovrsnosti, kao i ca aspekta lјudskog života. Ova raznovrsnost ne znači samo mnoštvo zanimljivih živih bića, nego i osnovnu raznovrsnost flore i faune čije upoznavanje i istraživanje zahteva međunarodnu saradnju stručnjaka.

„Vruće tačke biodiverziteta” Zemlјe

Balkan je i sam po sebi interesantna i atraktivna teritorija za istraživanja, ali se ne može razumeti ni nastanak flore i faune Mađarske bez upoznavanja živog sveta Balkana. Tako je istraživanje živog sveta Balkana već vekovima jedno od značajnih područja rada mađarskih prirodnjaka.

Od 1990-tih godina je nova generacija istraživača modernim metodama i zahvalјujući novim mogućnostima donela kvalitetnu promenu u saradnji biologa Mađarske i biologa balkanskih zemalјa. Stručnjaci mađarskog Prirodnjačkog muzeja su u toku tri decenije učestvovali u skoro 300 ekspedicija na Balkanu.

Posebno je važno da su ove ekspedicije zajednički radile sa lokalnim stručnjacima. sci su doprineli rezultatima svojim znanjem i iskustvom. Međunarodne grupe su jačale vez e mđu njima, ujedno su svi raili na upoznavanju i prenošenju spoznaja o živom svetu ovog značajnog područja.

Danas je raznolikost zemalјskog života ugrožena zbog najrazličitijih uticaja kao što su ugrađenost životnog prostora, uništavanje šuma i ispaša, na čijem mestu se stvaraju pustinje, erozija tla, zagađenost voda, invanzivne vrste ili epidemije.

Prema istraživačima godišnje je više stotine vrsta, a po nekima čak i više desetina hilјadaj onih vrsta koje definitivno izumiru. Od masovnog talasa izumiranja na kraju srednjeg veka geološke istorije – koji je između ostalog značio i kraj dinosaurusa – na Zemlјi nije bilo tako velikog gubitka vrsta.

Sačuvanje raznolikosti je bitno i za lјudski život, zato je paznovrsnost živog sveta Balkana je istaknuti zadatak, njegovo očuvanje je u interesu svih nas.

Zašto nam je važna mnogovrsnost živog sveta?

Jedno od istaknutih područja naše Zemlјe, koje je bogato vrstama jeste Balkansko poluostrvo. Ogromna geomorfološka, petrografska i mikroklimatska raznolikost omogućava da unutar male teritorije opstanu mnogobrojne vrste životinja i bilјa koje su se prilagodile posebnim okolnostima i našle pogodne životne uslove.

Često ne poznajemo bogati živi svet ovih područja u pojedinostima, međutim stručnjaci umeju da uoče nastale ekološke promene. One se odlično mogu pratiti putem ispitivanja promena osetlјivih bioloških indikatora čiji je dobar primer balkanski poskok. Prateći način života, promene broja jedinki i ponašanje poskoka, dobijamo informacije o promenama njegovih staništa, kao i o uticajima lјudsok korišćenja terena.

Život u večnom mraku – svet pećina

Više od polovine Balkanskog poluostrva je krečnjak. Značajan deo oborina ne pada u površinske vodotoke, nego procuri kroz pukotine i  stvara sve šire mreže pukotina, sve veće šupljine, a od njih pećine. Pored pećina na Balkanu možemo sresti mnogobrojne i raznovrsne površinske kršne pojave, kao što su kršna polјa, ponori, doline i uvale.

Pošto su predeli na datoj teritoriji pogodni za staništa izolovani jedni od drugih poput mrlјa, relativno lako i brzo dolazi do razvoja posebne vrste baš zbog izolovanosti rastuće populacije. Tako se razume zašto je na Balkanu i u svetskim razmerima veoma visok odnos autohtonih vrsta koje nigde drugde ne žive u grupama koje su karakteristične za pećisnke i druge kršne formacije.

Čovečja ribica (Proteus anguinus) je specijalni amfibij Evrope, koji živi isklјučivo u hladnim vodama bogatim kiseonikom pećinskog sistema Dinarskog krša. U stalnom mraku njena koža je postala prozirna, a oči su joj atrofirale. Pošto i plen mora da nađe u potpunom mraku, njeno čulo mirisa, okusa, sluha, kao i elektromagnetska senzibilnost su posebno razvijeni. Nјen metabolizam je toliko spor da može izdržati čak 10 godina bez hrane. Prema procenama čovečja ribica može da živi više od 100 godina.

Sklonište u ledenom dobu

U nastanku čudnovate biološke raznovrsnosti na Balkanu veliku ulogu igraju klimatski događaji prošlih vremena. Za prošlih dva i po miliona godina u geološkoj epohi zvanoj Pleistocen (ili Ledeno doba) – slično kao na dva velika poluostrva Južne Evrope, u Anatoliji, i ne uzimajući u obzir gornje regije planina – Balkan je ostao do kraja tog perioda bez leda. Tako je pružio sklonište životinjama i bilјkama koje su za vreme ledenog doba bile istisnute sa severnijih područja Evrope. Preživele jedinke su se za vreme zagrejavanja između ledenih perioda mogle vratiti na svoje izvorno stanište.

Vrste koje su preživele na Balkanu – slepo kuče

Slepo kuče je najspecifičniji sisar cele regije. Te životinje su se izuzetno dobro prilagodile podpovršiskom životu, što je suštinski  uticalo na konstrukciju njihovih tela, na životne funkcije i ponašanje. Nemaju ušne školјke, uši se nalaze sa dve strane glave kao ušni otvori koji se zatvaraju, a oči pokriva koža i dlaka. Dakle, slepo kuče je potpuno slepo, ali mu je u mraku odličan miris, odličan sluh i orijentiše se regostrovanjem magnetnog polјa Zemlјe.

Zatečena evolucija

Iako je slepo kuče autohtono na Balkanu i u Karpatskom basenu po spolјašnjem izgledu skoro potpuno isto, na osnovu anatomskih i genetičkih istraživanja istraživači su razvrstali više od 30 vrsta ili podvrsta. Ova neverovatna raznovrsnost je rezultat nekoliko promena klime u proteklih 2 miliona godina. Preci slepog kučeta koje se sada može da se uoči na travnjacima Karpatskog basena žive danas u balkanskim planinama, iznad granice zone drveća. Slepo kuče je tokom procesa zagrejavanja osvojilo ravna severnija područja, dok su se jedinke izolovane od svojih rođaka pretvorile u nove vrste. Ovi procesi evolucije odvijaju se i danas, a promenom klime se nastavlja i razvoj ove vrste.