Muzej arheološko nalazište u Vinči: Neolitska metropola nadomak Beograda

MediaSfera

Piše: Gordana Radisavljević-Jočić

Fotografije: Aleksandar Jočić

Nepunih 15 km istočno od centra Beograda, na desnoj obali Dunava, nalazi se arheološki lokalitet Belo brdo u Vinči. Tu je početkom 20. veka otkriveno jedno od najvećih praistorijskih naselјa u Evropi. Naime, između 4500. i 3500. godine pre nove ere na mestu, gde se preko doline Bolečice i Dunava, razigrani reljef Šumadije susreće sa banatskom ravnicom, nikla je metropola vinčanske kulture.

Do arheolškog parka i muzeja Vinča iz Beograda se stiže automobilom ili autobusom.

Ukoliko dolazite kolima najjednostavnije je da se sa autoputa isključite u Bubanj potoku a zatim krenete kružnim putem kroz Leštane do Vinče. Do Vinče je moguće doći i  smederevskim putem, bilo iz pravca Beograda, bilo iz pravca Smedereva. Ljubazni meštani rado će vam pokazati put do Belog brega.

Ako dolazite autobusom do Vinče vozi redovna linija GSP-a 307 sa početne stanice u Ustaničkoj ulici.

Improvizovane stepice

Ko je bar jednom posetio arheološko nalazište i muzej Vinča zna da do njega nema prilaza sa ulice. Jedini način da dođete do muzeja je da se sa obale Dunava popnete uz improvizovane stepenice.

Posetilac odmah primećuje da je izgled jednog od najznačajnijih nalazišta neolitske kulture daleko je od reprezentativnog. Ako očekujete veliko arheološko nalazište na kome se vredno razgrćnu slojevi zemlje i istorije, kako bi se složila magična istorijska slagalica postanja civilizacije – razočaraćete se.  Umesto toga sačekaće vas lokalitet stešnjen između dva seoska imanja i izdignut na lesnoj gredi koja izlazi na dunavsku obalu. I to je to. Početak i kraj.

Na površini jednog hektara podignute su barake. U bočnim spavaju istraživači tokom leta a u centralnoj baraci su muzejska postavka i depoi. Na mnogobrojnim  panoima prikazan je život i kultura vinčanske civilizacije. Dragan Janković, arheolog i kustos Muzeja grada Beograda, koji radi na nalazištu u Vinči, sačekuje turiste i goste koje kroz nadahnutu i inspirativnu priču vodi kroz ovaj nesvakidašnji muzej.

Prva istraživanja

Prva istraživanja ovde su počela još 1908. godine kada je profesor Miloje. M. Vasić, prvi školovani arheolog u Srbiji, započeo arheološka iskopavanja koja su, sa prekidima, trajala do 1934. godine. Obnovlјena su tek 1978. godine, i to ispitivanjem nalaza iz metalnog doba i srednjeg vekaa a 1982. godine pažnja se ponovo posvećuje neolitskim slojevima.

Uočljivo je da je Vasić sistematično izdubio brdo visine 10 metara. Iskopavao je sve do “zdravice”, do zemlјe na kojoj nema kulturnih tragova. Osam metara visine pripada vinčanskoj kulturi; nastali su u periodu od hilјadu godina dejstvom požara, pre svega, i nasipanjem zemlјe na istom mestu. Dva gornja metra stvorena su za 6.000 godina, i obuhvataju, između ostalog, i bronzano doba i srpsko groblјe iz devetog i desetog veka naše ere. Zanimljivo je da je upravo to groblјe sačuvalo vertikalu neolitskog naselјa.

Bogato nalazište

Otkriveno je obilјe arheološkog materijala, kao što su: ostaci kuća, keramičke posude, antropomorfne i zoomorfne figurine, kameno oruđe i oružje. Na osnovu brojnih i raznovrsnih predmeta, kao i ostataka arhitekture i korišćenih sirovina, može se pouzdano rekonstruisati cela istorija Vinče, odnosno materijalna i duhovna kultura brojnih generacija koje su u njoj živele, koje u umetničkom domenu nisu imale premca u tadašnjoj Evropi.

Većina predmeta iskopanih u Vinči nalazi se u Narodnom muzeju i na odseku za arheologiju Filozofskog fakulteta. Od eksponata izloženih u Vinči pažnju privlači staklasto sečivo opsidijan koje je dokaz razvijene trgovine u neolitu jer se ne nalazi u Podunavlјu već je u Vinču moglo biti doneto iz regiona Karpata ili Egeja. Grnčarija je premazana cinabaritom – bojom koja se dobijala iz rude vađene na Avali, otkriva Dragan Jovanović.

Tajne vinčanske kulture

Prvo naselјe u Vinči osnovano je u srednjem neolitu, a tokom mlađeg neolita doživelo je puni procvat. Kuće žitelјa vinčanske civilizacije bile su pravougaone kolibe od drveta, blata i slame, građene na zemlji, omalterisane spolјa i iznutra mešavinom lesnog blata i pleve. Kad ih je plamena stihija zahvatala, vatra bi ispekla malter, na kojem su ostajali negativi drvene konstrukcije.

Kao što je vulkan u Pompeji konzervirao antičke kuće i ovde su ostaci nastambi vidlјivi zahvalјujući vatri. Zahvaljujući tome znamo da su kuće imale površinu od 30 do 60 kvadrata, sa termoizolacijom na zidovima, a na patosu su bile drvene grede na koje je nanošena mešavina blata i pleve. Tako su dobili svojevrsni topli pod, objašnjava Dragan Janković.

Danas je Vinča pojam kojim se obeležava zenit neolitske kulture u Evropi i stacioniranje – naseljavanje stočarskog stanovništva, kome su znanje, kreativnost, međusobna tolerancija i prosperitet bile osnovne vrednosti. Neki naučnici smatraju da vinčansko pismo, koje je koristilo poljoprivredno stanovništvo vinčanske civilizacije u religiozne svrhe, predstavlja najraniju formu pisma ikad nađenu, nekoliko hiljada godina stariju i od egipatskog i sumerskog pisma.

Radno vreme

Lokalitet u Vinči otvoren je za posetioce utorkom, sredom i petkom u periodu od 10 do 16 sati, četvrtkom od 12 do 18, a subotom i nedeljom od 10 do 18 sati. Stručna vođenja vikendom od: 10, 11.30, 13, 14.30, 16 i 17.30.  

Cena ulaznica je: 200 dinara, a đaći, studenti, penzioneri i nezaposleni plaćajau 100 dinara.

Sve dodatne informacije mogu se dobiti pozivom na broj 011-8065-334 ili 060-500-51-87.

Ne propustite

Vinča je poznata i po manastiru Vavedenje iz 15. veka, a ne propustite priliku da posetite i manastir Rakovica koji se nalazi na svega 19 kilometara od Vinče u beogradskom naselju Rakovica. U ovom manastiru sahranjen je jedan od vođa Prvog srpskog ustanka Vasa Čarapić kao i patrijarh Pavle.