MediaSfera
Luj XIV, Pikaso, Herodot, Mocart, Betoven…samo su neki od odgovora koje su dali osmaci rešavajući kombinovani test na maloj maturi, a trebalo je da prepoznaju osobu sa slike na kojoj je bio portret Dositeja Obradovića. Ovo je šokiralo javnost i izazvalo podsmehe, umesto da se zapitamo da li je samo u deci problem.
Problem je očigledno mnogo dublji, tiče se celog društva, a najviše roditelja koji neke stvari iz opšte kulture treba sami da prenesu svojoj deci, ne prepuštajući to isključivo školi, nastavnicima i okolini. Zato podsećamo na značaj Dositeja Obradovića, njegov život, dela i zadužbinu. Da se i roditelji i deca podsete čoveka koji je bio prosvetitelj, prvi ministar prosvete, poliglota koji je govorio devet jezika, autor teksta himne buđenja Srbije iz vekovnog ropstva “Vostani Serbie”, podseća “Blic”
Dositej Obradović je zapravo rođen kao Dimitrije, u mestu Čakovo, na teritoriji današnje Rumunije, 1739. godine ili 1942. koja se takođe u nekim dokumentima pojavljuje kao godina njegovog rođenja. Zamonašio se 1758. godine u fruškogorskom manastiru Hopovo gde je dobio monaško ime Dositej, po kome je kasnije i postao poznat.
Otišao u svet u potrazi za znanjem
Željan znanja i nezadovoljan stanjem u manastiru, iz Hopova je otišao u Dalmaciju, gde je tri godine proveo kao učitelj. Sastavio je “Bukvicu”, odabrane besede Jovana Zlatoustog, a zatim je krenuo u svet u potragu za znanjem. Između ostalog boravio je u Grčkoj, pa u Smirni, gde je naučio grčki jezik i upoznavao se s reformističkim idejama 18. veka, stičući osnovna znanja iz filozofije i književnosti. Preko Albanije i Venecije se vratio u Dalmaciju gde je pripremao svoja prva dela.
Dositej Obradović, litografija Anastasa Jovanovića
Kao propovednik u Skradinu 1770. godine je sastavljao poučni zbornik “Venac od Alfavita”, prevodio “Hristoitiju” Antonija Vizantijskog, a boraveći i školujući se u Beču, Modri i Požunu (Bratislavi), upoznao se sa srednjeevropskim prosvetiteljstvom i tamo se zainteresovao za kulturno-prosvetne i socijalne reforme. Obišao je Italiju, Rumuniju i zadržao se izvesno vreme u Sremskim Karlovcima, tadašnjem najznačajnijem srpskom kulturnom centru.
Najznačajnija dela
U Haleu je zatim slušao filozofiju i teologiju, a u Lajpcigu fiziku kod čuvenih profesora i tu je štampao svoje programske i druge spise, među kojima se ističu „Pismo Haralampiju“ koje odlikuje zalaganje za narodni jezik, prosvećenost i versku trpeljivost, autobiografske spise „Život i priključenija“ (1783), „Sovjeti zdravago razuma“ koja predstavljala skup misli i saveta učenih ljudi prevedenih sa nekoliko različitih jezika, “Slovo poučitelno” (1784) i “Basne” i drugi deo „Život i priključenija“ (1789).
Putovao je u Pariz i London učeći jezike pa je prevodio Ezopove basne sa grčkog na engleski. Trinaest godina je živeo i radio u Beču, gde je 1793. godine izdao „Sobranije raznih naravoučitelnih veščej“. Zatim je četiri godine proveo u Trstu, a u Veneciji je štampao svoju “Etiku” (1803).
Doneo krompir u Srbiju
Veliki prosvetitelj je upravo u svojoj “Etici” se zalaže za sejanje i trošenje “kronpira” (krompir), u kojem nalazi lek od gladnih godina preporučujući Srbiji, Bosni i Hercegovini njegovo “sejanje i razmnoženije”. Kako je u to vreme bilo dosta predrasuda o krompiru Dositej se i na to osvrnuo u svom delu:
“Neki kronpiri podobni su čovečjoj glavi, zato neki slaboumni, ili još više, bezumni, počeli su vikati da ih ne valja jesti. Neka samo razmotrimo da životinje imadu žive glave, ali ji mi koljemo i jedemo. A kronpir rasti iz zemlje. Mi valja ovaj dar boga i matere zemlje da sijemo, da rasplođavamo, i da uživamo”, pisao je prosvetitelj.
Tako je za Dositeja i krompir vezana i rečenica koja je ovih dana ponovo aktuelna: “Dositej je iz sveta doneo u Srbiju krompir i prosvetiteljstvo, a samo se krompir primio”.
“Vostani Serbie” posvetio Karađorđu i ustanicima
Na vest o Prvom srpskom ustanku u Srbiji, stupio je u vezu sa Karađorđem i došao da svojim znanjem pomogne ustrojstvu nove države. Ustanicima i Karađorđu je podario “Pesnu na insurekciju Serbijanov” (Venecija, 1804), u narodu poznatiju kao “Vostani Serbie”, himnu buđenju Srbije iz vekovnog ropstva.
U oslobođenoj Srbiji proveo je pet poslednjih godina života, a kako je u tom periodu trebalo organizovati školstvo, osnovao je Veliku školu u Beogradu 1. septembra 1808, koju su pohađali Karađorđev sin Aleksa i sinovi ostalih ustaničkih vođa, zatim Vuk Karadžić i Lazar Arsenijević Batalaka koji će kasnije dati značajan doprinos razvoju obnovljene Srbije.
Prvi ministar prosvete
Obradović je kao član Praviteljstvujuščeg sovjeta bio i prvi ministar prosvete u Srbiji, a do kraja života u Srbiji je živeo skromno u dve male sobe.
Njegovo shvatanje i učenje da narodni jezik mora postati književni, vremenom će najviše zahvaljujući Vuku Karadžiću, bogato narodno usmeno predanje zameniti trajnim pismenim, što se smatra izuzetnim doprinosom srpskoj kulturi. Govorio je grčki, latinski, nemački, engleski, francuski, ruski, albanski, rumunski i italijanski jezik.
Reformator vospitanija narodnog
Kao praktičan mislilac i narodni učitelј, on nauku i književnost smatra samo kao sredstvo da se kod čoveka razvije “čovekolјublјe i dobra narav”, sve svodi na vaspitanje mladeži i smatra “tu stvar najnužniju i najpolezniju človeku na svetu”. Kad govori o vaspitanju, Dositej ne misli samo na vaspitanje muške dece već i ženske.
Spomenik Dositeju Obradoviću u Studentskom parku u Beogradu
Mesto istočnjačkog i patrijarhalnog shvatanja ženine uloge u društvu on postavlјa novo shvatanje u duhu racionalističke filozofije zapada: traži da i ženska deca uče ne samo čitanje i pisanje već sva znanja dostupna muškarcima, kako bi bolјe odgovorila svojim dužnostima kao kćeri, supruge i majke i kako bi što više pomogla opštem prosvetnom i moralnom napretku.
Rad na popularizaciji nauke
Dositej prvi svesno stvara pravu nacionalnu književnost na čistom narodnom jeziku, namenjenu najširim slojevima srpskog naroda. Do njega, na književnosti su poglavito radili crkveni lјudi za crkvene potrebe; on kida sa tradicijom i počinje unositi u narod napredne ideje sa Zapada, ono što je naučio i primio iz racionalističke filozofije XVIII veka. Nјegovo znanje je bilo obimno i raznoliko: prošao je kroz duhovni uticaj verske mistike, ruske dogmatičke književnosti, grčkih crkvenih reformatora, nemačkog protestantizma i francuskog i engleskog racionalizma.
Sahranjen u porti Saborne crkve
Dositej Obradović je umro u Beogradu 28. marta 1811. godine, a sahranjen je istog dana. Bio je to veliki sprovod sa povorkom koja je prošla ulicama grada sve do Saborne crkve u čijoj porti je sahranjen, a za otvorenim kovčegom išli su Karađorđe i ustaničke vojvode. Na nadgrobnoj ploči je pisalo: „Ovde leže njegove srpske kosti. On je ljubio svoj narod. Večna mu pamjat”.
Dositejevo telo je dva puta premeštano, prvo 1837. zbog zidanja nove Saborne crkve umesto stare i 1897. godine, da bi se njegov grob postavio uporedo s Vukovim, čiji su posmrtni ostaci te godine preneti iz Beča po naredbi kralja Aleksandra Obrenovića.
Njegovo ime nose ulice, škole, muzej i zadužbine
U čast Dositeja Obradovića podignut je spomenik velikom književniku i prosvetitelju 1914. godine ispred hotela “Srpska kruna” (danas Biblioteka grada Beograda), a kasnije je premešten u Univerzitetski park. U većini gradova širom Srbije danas postoje ulice i škole sa njegovim imenom, imamo muzej “Vuka i Dositeja”, a od proleća 2004. godine u Beogradu, Vršcu i Čakovu deluje zadužbina “Dositej Obradović” koja dodeljuje istoimenu nagradu za životno delo. Njegov lik takođe krasi novčanice i poštanske marke. “Jastuk groba mog”, televizijska miniserija zasnovana na biografiji Dositeja Obradovića u režiji Save Mrmka je snimlјena 1990. godine u produkciji RTB-a.
Izvor: Blic, Wikipedia, MediaSfera
Dodaj komentar