Rodno senzitivni jezik VS SANU: Posledice jezičke rodne ravnopravnosti

Foto: Aleksandar Jočić

Povodom još jednom aktuelne teme o rodno senzitivnom jeziku, promenama u srpskom, kao i u najavljenoj novoj regulativi i pravilima, na društevnim mrežama se pojavio ranije usvojen zvaničan stav Instituta za srpski jezik SANU o ovoj temi. Odbor za standardizaciju srpskog jezika Instituta je pre nekoliko godina doneo Odluku kojom se, kako SANU tvrdi, sa aspekta najvišeg lingvističkog autoriteta za srpski jezik, „stavlja tačka na sve dalje tvrdnje o ispravnosti rodno diferenciranog jezika“.

Dokument je objavljen na zvaničnom sajtu Instituta, datiran je na 2015. godinu, a kako prenosi B92, to je i dalje važeći stav Instituta. Prenosimo dokument koji je objavljen na sajtu Instituta za srspki jezik. 

Obrzloženje SANU

Pogled na svet, sistem kulture ili društveni sistem nisu uslovljeni pukim postojanjem ili nepostojanjem određenih gramatičkih kategorija, te se oni stoga ne mogu ni menjati njihovim uvođenjem ili insistiranjem na doslednosti njihove upotrebe.

Takođe, stav da samo rodno diferenciran jezik – jezik rodne ravnopravnosti, podrazumeva da jezici koji ne poznaju gramatičku kategoriju roda nisu ili ne mogu biti jezici rodne ravnopravnosti. Time se, implicitno, diskriminišu govornici onih jezika koji ne poseduju odgovarajuće gramatičke kategorije, poput engleskog jezika.

Akademici upozoravaju da rodna neutralnost generičkog muškog roda u srpskom jeziku nije pretpostavka, već lingvistička činjenica: gramatički i prirodni rod imenica u srpskom jeziku nisu identični. Gramatike srpskog jezika u zvaničnoj upotrebi kažu da imenice koje znače vrstu, zvanje ili zanimanje označavaju bića oba pola (čovek/ljudi, pas, golub, pisac, sudija…).

Gramatička kategorija ženskog roda nije jedino sredstvo za obezbeđivanje vidljivosti žena u srpskom ili bilo kom drugom jeziku, niti pak može uticati na diskriminaciju ili ravnopravnost žena. Ravnopravnost ne zavisi od upotrebe pojedinih gramatičkih kategorija, već od konteksta u kome su one upotrebljene, odnosno – od značenja celine teksta.

Standardizacija govora u zvaničnoj i javnoj upotrebi može u određenoj meri podrazumevati intervenciju u pravcu slanja poželjne političke poruke. Međutim, normiranje jezika se ne sme rukovoditi isključivo principom slanja poželjne političke poruke, posebno kada se to kosi sa  važećim gramatičkim i pravopisnim normama i dobrom jezičkom praksom, kaže se, između ostalog, u dokumentu Instituta za srpski jezik.

Preporuke i stavovi odbora za standardizaciju srpskog jezika

Ispravno je koristiti generički muški rod (npr. borac, pilot, akademik), jer njegova upotreba nikako ne implicira diskriminaciju žena, već podrazumeva svest o jednakoj društvenoj (/ljudskoj) vrednosti muškarca i žene.

Ukoliko je u datom kontekstu neophodno naglasiti da je nosilac funkcije ženskog roda, to se može obezbediti i drugim jezičkim sredstvima ili navođenjem ličnog imena. Primer 1: Prva žena kosmonaut Valentina Tereškova letela je u kosmos.

Prethodno je ovaj tekst razmatralo i usvojilo Naučno veće Instituta za srpski jezik SANU još 2011.

Žene još više guraju u podređen položaj

Srpski jezik POZNAJE generičku upotrebu muškog roda upravo zato što je evoluirao. Nekada, u veoma patrijarhalna vremena, kada su zaposlene žene bile retke, bilo je nezamislivo reći: Ona je apotekar, već samo: Ona je apotekarka, ako se radi o ženi koja je farmaceut, ili: Ona je apotekarica, ako se radi o ženi koja je udata za farmaceuta. Ili: sluga – muškarac; sluškinja ili služavka – žena koja poslužuje; sluginica – slugina žena. Setimo se Nušića i njegove „Gospođe ministarke“.

Srpski i ruski jezik su najviše evoluirali od svih slovenskih jezika, zato što su i najduže u pisanoj upotrebi. Ukidanje generičke upotrebe muškog roda je po uzoru na slovenske jezike koji imaju neuporedivo mlađu pismenost, a i istoriju samostalnih i obrazovanih žena. To je evolucija jezika koja nasilno spušta ženu na niži položaj.

Čini se da se forsiranjem „jezičke rodne ravnopravnosti“ žene samo još više guraju u podređen položaj iz više razloga:

Za gradnju ženskog roda imena mnogih zanimanja potrebno je poznavanje lingvističko znanje koje prevazilazi nivo opšte kulture, te su greške česte. Neuporedivo češće se čuju pogrešni oblici, npr: advokatica, sudijica, prevodilica, nego ispravni: advokatkinja, sutkinja, prevoditeljica. TAKO ŽENE ZAISTA DOSPEVAJU U PODREĐEN POLOŽAJ, JER NJIHOVO TITULIRANJE IZGLEDA KAO SPRDNJA, ISMEVANJE.

Upotreba muškog roda kao generičkog za imena zanimanja, omogućuje da nam ime zanimanja prenosi samo funkciju, profesiju jedne osobe, a o polu ne daje ni nagoveštaj. Promena imena zanimanja po rodu uvodi pripadnost rodu kao informaciju iste vrednosti kao što je i informacija o zanimanju. To je upravo suprotno od ravnopravnosti.

Da li će pobediti razum ili ćemo dozovoliti još jednu nasilnu “reformu” jezika ostaje da se vidi. Hoće li politika biti jača od mišljenja onih kojima je poverena briga o očuvanju jezika? I jedno malo podsećanje: Fran­cu­ska aka­de­mi­ja, či­ja je osnov­na funk­ci­ja da us­po­sta­vlja pra­vi­la fran­cu­skog je­zi­ka i da ču­va nje­go­vu či­sto­tu i vi­tal­nost, je institucija čije se mišljenje poštuje.

Šta bi Nušić danas rekao? Kako bi se danas zvala njegova komedija „Gospođa ministarka“?