Piše: Gordana Radisavljević – Jočić
Fotografije: Radivoje Davidović, privatna arhiva
Verovatno mnogi Beograđani koji prođu pored zgrade Jevrejske opštine (raniji naziv Dom Crkvene-školske jevrejske opštine) u Ulici kralja Petra 71a ne znaju da se tu između 1929. i 1941. godine nalazila Jevrejska čitaonica. Ništa čudno ako se zna da u arhivskoj građi gotovo da nema podataka. Tek poneki dokument svedoči o njenom postojanju. Ulaskom okupatora u Beograd i zgradu Jevrejskog doma, gde su se nalazile prostorije, potpuno je uništena i opljačkana kao i druga jevrejska imovina. Knjige, nameštaj, arhiva, sve je bilo odneto. Posle završetka Drugog svetskog rata pronađen je mali broj knjiga u nekim beogradskim bibliotekama. Bilo je pokušaja da se njen rad obnovi ali do ostvarenja te zamisli, na žalost, nije došlo.
Posle knjige Od Daviča do Čelebonovića-ulice beogradskih Jevreja koja je doživela veliki uspeh i rasprodata u rekordnom roku Radivoje Davidović pisac, publicista i dugogodišnji istraživač Jevrejskog istorijskog muzeja priredio nam je novo iznenađenje knjigom Jevrejska čitaonica u Beogradu 1929-1941. Reč je o ustanovi koja je imala nesumnjiv značaj ne samo za jevrejsku zajednicu u prestonici nego i mnogo šire za kulturnu istoriju Srbije između dva svetska rata. Kao i prethodna knjiga objavljena je u izdanju renomirane izdavačke kuče Čigoja štampa iz Beograda a njeno zvanično predstavljanje biće upriličeno na ovogodišnjem Sajmu knjiga u Beogradu na štandu izdavača u Hali 1.
Rukopis knjige nagrađen je drugom nagradom na 59. tradicionalnom konkursu Saveza jevrejskih opština Srbije 2015. godine za radove sa jevrejskom trematikom. Među koricama knjige sa 224 strane pored mnogobrojnih predavanja održanih u Jevrejskoj čitaonici nalazi se 68 odličnih fotografija i crteža koje na najbolji način vizuelno doprinose kvalitetu knjige.
Po rečima recenzenta književnika Filipa Davida knjiga je korisna ne samo za istoričare i pisce već i svakog radoznalog čitaoca koji želi da se upozna sa jednim vremenom, sa prošlošću koja je utisnuila svoje tragove prisutne do današnjih dana o životu jevrejske zajednice u kulturnom i društvenom životu Srbije o međusobnom prožimanju kultura i ideja.
NAJMOĆNIJA JEVREJSKA ORGANIZACIJA
– Jevrejska čitaonica osnovana je 1929. godine na inicijativu nekolicine jevrejskih intelektualaca i po onome što se može pročitati u knjizi predstavljala je više od lokalne čitaonice u kojoj se popularisala nauka, književnost i gajila nacionalna muzika u okviru koncerata jevrejske muzike. Za 12 godina rada imala je veliki značaj u kulturnom životu beogradskih Jevreja. Prilikom osnivanja bila je zamišljena kao ustanova u kojoj će se okupljati građani sa ciljem da se informišu o svim događajima u jevrejstvu. Vremenom je postala najznačajnija i najmoćnija jevrejska organizacija u glavnom gradu. Početni fond knjiga i novina formiran je od darodavaca da bi vremenom do početka rata brojao 3500 publikacija, otkriva Radivoje Davidović.
Zanimljivo je da iz sačuvanih „Pravila Jevrejske čitaonice“ može se saznati da su članovi mogli biti samo Jevreji stariji od 18 godina a predavanja su bila otvorena za sve građane ne samo jevrejske nego i druge nacionalnosti.
-Ona se s pravom može smatrati vrstom narodnog univerziteta dunavskog kraja Beograda gde se na javnoj tribini diskutovalo o problemima jevrejske nacionalne obnove. Tokom Prvog svetskog rata zahvaljujući Balfurovoj deklaraciji (1917) usledilo je priznanje nacionalnog identiteta u tadašnjoj Palestini koje je posle Drugog svetskog rata definitivno rešeno 1948. godine osnivanjem države Izrael.
POPULARNA PREDAVANJA
U Jevrejskom istorijskom muzeju i Fondu Masonske lože u Jugoslaviji u Arhivu Jugoslavije nalaze se jedini skromni arhivski dokumenti. Zahvaljujući sačuvanim godištima periodike u gradskim bibliotekama uspeo sam da rekonstruišem rad Jevrejske čitaonice.
-Posle tri godine listanja svih brojeva beogradskih dnevnih listova (Politika, Pravda, Vreme) i cionističkog lista Židov iz Zagreba od 1929. do 6. aprila 1941. godine sakupio sam veliku građu.Tamo gde nije bilo dovoljno podataka o održanim predavanjima pomogli su mi biografski podaci iz enciklopedija, leksikona i monografija o ličnostima o kojima je bilo reči na tribini Jevrejske čitaonice, kaže Davidović.
Jevrejska čitaonica uspela je da okupi najveće umove tadašnje Srbije. Impresivan je njihov broj i broj održanih predavanja. Domaći i strani predavači rado su se odazivali pozivima na učešće u radu Jevrejske čitaonice. Već sam pogled na imena učesnika i nazive predavanja uveravaju nas u visok nivo tih raznovrsnih predavanja i razgovora kojima bi i današnje ustanove kulture mogle i te kako da pozavide. Među njima su bili: Milutin Milanković, Mika Alas, Vladimir Ćorović, Hugo Klajn, Albert Vajs, Bukić Pijade, Ksenija Atanasijević, Ivan Đaja, Branislav Petronijević, Miloje Milojević, Žak Konfino i mnogi drugi. Velika sala Jevrejskog doma bila je više puta tesna da primi sve zainteresovane slušaoce.
Teme koje su obrađivane uglavnom su bile posvećene poznatim ličnostima iz jevrejskog sveta: Baruh Spinoza, Žorž Klemanso, Benjamin Dizareli, Mojsije, Ezra, Isaija, Hajnrih Hajne, Julije Filon Aleksandrijski, Mozes Majmonides, Maks Liberman, Alfred Drajfus, Anri Bergson… Pored toga, predavači su se bavili i drugim aktuelnostima: Jevreji kao socijalni problem, Rasni i nacionalni problem u Americi, Državno uređenje u starom Izrailju, Reforma jevrejskog kalendara, Arheološka iskopavanja u Jerihonu i pisma iz Laktaša, Hrišćanstvo u jevrerjstvu, Ajnštajn kao filozof, Helenizam, Hasidizam, Eseni, Falaši, Jevrejski folklor i mnogim drugim temama o političkom, ekonomskom i kulturnom položaju Srbije između dva svetska rata.
Knjiga Jevrejska čitaonica u Beogradu 1929-1941. može se nabaviti kod autora, izdavača Čigoja štampa, u Savezu jevrejskih opština Srbije, internet knjižarama: Delfi, Knjižara com, Domaća knjižara, Knjiga knjiga, Mikroknjiga, Dobra knjiga, na sajtu Kupindo i u knjižarama u Beogradu: Dereta, Zepter books, Apropo, Srpska književna zadruga i Delfi SKC
Potpis ispod fotografija:
1. Radivoje Davidović
2. Zgrada Jevrejskog doma u kojoj se nalazila Jevrejska čitaonica
3. Korice knjige Jevrejska čitaonica u Beogradu 1929-1941
4. Kralj Solomon i kraljica od Sabe, autor Piero della Francesko, detalj
